Auteur: Manon van Dijk-Hullegie

Op deze website deel ik mijn enthousiasme over Advaita Vedanta. Ik ben opgeleid in de lijn van Adi Shankara aan de Arsha Vidya Gurukulam in Anaikatti, India, door onder andere Swami Dayananda (1930-2015). Vanuit deze traditie geef ik les in Vedanta, Sanskriet en Vedisch chanten. Zoek je meer verdieping en helderheid in deze kennis? Kijk dan eens naar deze boeken of bezoek www.advaita.nl voor Vedanta-onderwijs in Nederland.
Geplaatst op door — Geef een reactie

Wat is advaita volgens de Upanishads?

Wat is advaita? Je weet misschien dat dit Sanskrietwoord ‘niet-twee’ of ‘non-dualiteit’ betekent. Maar wat houdt dat in? De Upanishads ontvouwen deze absolute eenheid in paradoxen en door middel van onderzoeksmethodes. Steeds opnieuw en met andere voorbeelden maakt dit onderwijs duidelijk dat er één allesdoordringende werkelijkheid is, en ‘dat ben jij – tat tvam asi’.

De non-dualiteit waar de Upanishads en de Bhagavad Gita over spreken, gaat niet over ‘alles is energie’ of ‘alles is liefde’. Het gaat over de werkelijkheid die voorbijgaat aan energie, liefde, geluk en al het andere wat je kunt ervaren. Door deze absolute werkelijkheid te kennen, ontdek je dat je vrij bent van élk gebrek, ook vrij van een gebrek aan liefde, geluk en zekerheid.

Werkelijkheidsniveaus

Hoe kan de werkelijkheid één zijn, terwijl de wereld vol verscheidenheid is? Om de non-dualiteit van de wereld te begrijpen, heb je een helder onderscheid nodig tussen satyam en mithyā. Twee Sanskrietwoorden die moeilijk naar het Nederlands te vertalen zijn, maar het verschil maken tussen een vaag begrip en een helder begrip van non-dualiteit, advaita.

Satyam en mithyā beschrijven twee verschillende werkelijkheidsniveaus. Dat is niets zweverigs; we hebben dagelijks ervaringen die meer of minder werkelijk zijn. De dromen die je vannacht had, zijn bijvoorbeeld minder werkelijk dan wat je ervaart nu je dit leest. Maar volgens Vedānta is alles wat je ervaart, of het nu in de droomstaat of wakende staat is, niet absoluut werkelijk, satyam.

Wat is satyam?

Wanneer is iets satyam, absoluut werkelijk? Volgens de Upanishads moet het onafhankelijk, onveranderlijk en altijd bestaan, in verleden, heden en toekomst. Is er iets in de wereld waarvoor deze definitie klopt? Nee, alles komt en gaat. Van niets in de wereld kunnen we zeggen dat het onveranderlijk bestaat, zelfs niet van ruimte en tijd.

De wereld bestaat, want we nemen haar waar en nemen deel aan deze wonderlijke creatie. Tegelijkertijd is de wereld niet absoluut werkelijk, zoals gedefinieerd door Vedānta. De wereld is mithyā.

Wat betekent mithyā?

Wanneer je een willekeurig object in de wereld analyseert, blijkt het altijd zijn bestaan in iets anders te hebben. Alles in de wereld leent zijn bestaan van iets anders. Dit werkelijkheidsniveau wordt mithyā genoemd; een ‘afhankelijk bestaan’.

Neem bijvoorbeeld een boom. We zien een stam, schors, takken en bladeren. Wat is de boom? Is de schors de boom? Nee. Is een tak de boom? Nee. Zijn de bladeren of de wortels de boom? Nee, dit zijn allemaal componenten. We kunnen niets aanwijzen wat de boom is. De boom is een naam die wij geven aan een bepaalde intelligente samenstelling van verschillende componenten. Er bestaat op zichzelf geen boomsubstantie. De boom verdwijnt zodra we onderzoeken wat de boom is.

Zo is het met alles in de wereld! Onderzoek een bloem, je telefoon of zelfs je eigen lichaam en het valt uiteen in namen en vormen, namen en vormen. We staan er niet bij stil, maar er bestaat geen bloem-substantie, telefoon-substantie of lichaam-substantie als zodanig. Dit is wat we bedoelen met dat de wereld mithyā is, naam en vorm.

De kennis waardoor alles gekend wordt

In hoofdstuk zes van de Chāndogya-upanishad onderwijst Uddālaka zijn zoon Śvetaketu over deze werkelijkheidsniveaus. Dit prachtige verhaal gaat als volgt.

Na een traditionele studie van twaalf jaar keert Śvetaketu trots terug naar huis. Hij is een briljante leerling geweest, kan alle vier de Veda’s reciteren en heeft heel veel kennis opgedaan. Zijn trots duurt echter niet lang, want zijn vader vraagt hem:

‘Heb je jouw leraar ook om die kennis gevraagd waardoor alles wat niet gehoord is gehoord wordt, waardoor alles wat niet gedacht is gedacht wordt, en waardoor alles wat niet gekend is gekend wordt?’

Śvetaketu weet niet dat deze kennis bestaat en antwoordt:

‘O heer, wat is die kennis?’ (6.1.3)

Vervolgens ontvouwt Uddālaka deze meest diepzinnige kennis door middel van eenvoudige voorbeelden:

‘O dierbare, zoals door een homp klei te kennen alle producten van klei worden gekend. Elke modificatie van klei is slechts een naam die gebaseerd is op spraak. Alleen klei is werkelijk (satyam).’ (6.1.4)

‘O dierbare, zoals door een klomp goud te kennen alle producten van goud worden gekend. Elke modificatie van goud is slechts een naam die gebaseerd is op spraak. Alleen goud is werkelijk (satyam).’ (6.1.5)

‘O dierbare, zoals door een klomp ijzer te kennen alle producten van ijzer worden gekend. Elke modificatie van ijzer is slechts een naam die gebaseerd is op spraak. Alleen ijzer is werkelijk (satyam). O dierbare, dit is het onderwijs.’ (6.1.6)

De materiële oorzaak doordringt het product

Door de materiële oorzaak van iets te kennen, ken je de producten die ervan gemaakt zijn ook. Als je klei kent, ken je alle potten die gemaakt zijn van klei. Als je goud kent, ken je alle sieraden van goud. En als je ijzer kent, ken je alle producten van ijzer.

Verschillen de producten van het materiaal waar ze van gemaakt zijn? Nee, ze verschijnen zonder dat er wezenlijk iets verandert in de oorzaak. Klei blijft klei, of je er nu een pot of een vaas van maakt. Goud blijft goud, of de smid er nu een ring of ketting van maakt. In feite zijn de oorzaak en het gevolg in deze voorbeelden nooit anders dan één. De producten zijn enkel vormen van de oorzaak.

Wat als je de onveranderlijke materiële oorzaak van alles kent, van het heelal? Dan ken je dus alles. Dit is de kennis waardoor alles gekend wordt.

Waar is de wereld van gemaakt?

Dan is nu de vraag: wat is de materiële oorzaak die álle namen en vormen doordringt? Als we die oorzaak kennen, dan kennen we de ene, non-duale werkelijkheid.

Verderop in de Chāndogya-upanishad zegt Uddālaka:

‘O dierbare, begrijp dat alle levende wezens hun oorsprong in bestaan (sat) hebben, hun verblijf in bestaan (sat) hebben en hun oplossing in bestaan (sat) hebben.’ (6.8.6)

De basis waarop de wereld rust, de enige substantie, is sat, bestaan. Alles komt voort uit bestaan, verblijft in bestaan en lost op in bestaan. Bestaan is de “klei” van de wereld.

De constante factor in elke ervaring

In elke ervaring is ‘bestaan’ daarom aanwezig. De boom is, de bloem is, de telefoon is, het lichaam is, een emotie is. De constante factor in al onze ervaringen is sat, bestaan. En verderop in de Upanishad zegt Uddālaka tegen zijn zoon: ‘tat tvam asi – dat ben jij’.

Want bestaan is niet alleen de basis van de hele wereld, maar ook van jou. Je weet dat je bestaat. Iedereen weet: ‘Ik ben’. ‘Ben’ verwijst naar bestaan, sat. En ‘ik’? ‘Ik’ verwijst naar bewustzijn. Je bestaat niet alleen, je schijnt ook licht op elke ervaring. Dankzij jouw aanwezigheid wordt elke ervaring gekend. Sat is cit, bestaan is bewustzijn.

Jouw bestaan is het bestaan van bewustzijn. De constante factor in elke ervaring kunnen we ook als volgt beschrijven: ‘boom-bewustzijn is, bloem-bewustzijn is, telefoon-bewustzijn is, lichaam-bewustzijn is, emotie-bewustzijn is’.

De ene werkelijkheid, de ene substantie van de wereld is onbegrensd bewustzijn dat altijd, onveranderlijk bestaat, satyam brahman genoemd door de Upanishads.

Ondanks dualiteit is er enkel éen

Maar hoe onthult dit onderwijs non-dualiteit? Naast onbegrensd bewustzijn is er toch ook deze verscheidenheid aan namen en vormen? Ja en nee…

Stel je bent in een Indiase aardewerkwinkel die vol staat met verschillende soorten en maten potten. Nu kun je al deze potten gaan tellen: 1, 2, 3, 4… etc. Maar de Upanishad kijkt naar de essentie en telt: klei, klei, klei, klei.. één klei. Want de pot is klei, maar klei is niet de pot. Klei is meer werkelijk. Klei is in dit voorbeeld satyam en de potten zijn mithyā, lenen hun bestaan van klei.

De wijze komt met tellen nooit verder dan één. Brahman + ontelbaar veel wezens = brahman. Brahman + talloze verschillende objecten = brahman. Brahman + het heelal = brahman. Wat is, is één onveranderlijk, onbegrensd bewustzijn, waarin alle namen en vormen verschijnen en verdwijnen. En dat ben jij!

Met dit artikel hoop ik dat je meer inzicht hebt gekregen in de non-dualiteit waar Advaita Vedānta over spreekt. Dit duizenden jaren oude onderwijs is echter veel uitgebreider en verfijnder dan ik in een artikel kan weergeven. Wil je meer helderheid in deze kennis, weet dan dat er een levende onderwijstraditie is die je daarbij kan helpen. Kijk daarvoor op www.advaita.nl.

Meer lezen over dit onderwerp?

Sleutel tot de Upanishads (boek)
Purnamadah Purnamidam (boek)
Wat is bewustzijn? (blog)

Geplaatst op door — 2 reacties

De waarde van de waarde ahiṁsā

Dansende Shiva met abhaya mudra

Ahiṁsā, niet kwetsen, is een universele waarde die je steeds meer kunt gaan begrijpen en waarderen in verschillende gebieden van je leven. Het wordt in de Mahābhārata de hoogste dharma, waarde, genoemd – ahiṁsā paramo dharmaḥ. Swami Dayananda heeft in het boek De Waarde van Waarden en in zijn onderwijs heel mooi uitgelegd wat de waarde van ahiṁsā is, in het bijzonder voor de Vedānta-student.

De Bhagavad Gita en andere geschriften sporen de Vedānta-student aan om zijn of haar gedrag in lijn te brengen met universele waarden. Als je bepaalde kennis wilt opdoen, dan moet je geest daar klaar voor zijn. Als een kind later professor in de Wiskunde wil worden, dan zal hij toch echt eerst moeten leren rekenen. Het kind kan niet op de universiteit beginnen, want zijn geest is nog niet klaar voor wiskundige sommen. Ook voor de kennis over de werkelijkheid van jezelf is een zekere voorbereiding nodig.

Wat is de voorbereiding voor deze meest diepgaande kennis? Naast karmayoga, meditatie en het ontwikkelen van kwaliteiten zoals onderscheidingsvermogen (viveka) en objectiviteit (vairāgya), bestaat de voorbereiding uit het naleven van universele waarden. Deze waarden zijn universeel, want het is voor iedereen duidelijk dat niemand voorgelogen wil worden, niemand gekwetst wil worden, niemand bedreigd of buitengesloten wil worden.

Een geest vol conflicten

Wat gebeurt er als ik deze universele waarden niet naleef? Dan creëer ik niet alleen conflicten met anderen, maar raak ik ook in conflict met mezelf. Ik creëer een bron voor schuld en angst. Ook een leugentje, zogenaamd voor eigen bestwil, wordt vanbinnen vastgelegd als een klein conflict. Wanneer ik tegen universele waarden inga, dan weet ik wat juist is, maar doe iets anders. Ik raak vanbinnen gespleten en het leven wordt ingewikkeld.

Als er veel conflicten in de geest zijn, dan volgen zelfveroordeling, een gevoel van falen en een lage eigenwaarde. Dit is geen goede voedingsbodem voor de kennis van Vedānta. Alleen een relatief tevreden mens kan echt begrijpen en toe-eigenen dat hij of zij de betekenis van tevredenheid is, dat het zelf absolute vrede en kalmte is, vrij van elk gebrek.

Ahiṁsā: de belangrijkste waarde

De Vedische geschriften, waaronder de Bhagavad Gita, spreken over ahiṁsā als de belangrijkste waarde om na te leven. Niet-kwetsen vormt namelijk de basis voor de universele normen- en waardenstructuur (dharma). Vele andere waarden, zoals waarheid spreken (satyam), groothartigheid (kṣānti) en behulpzaamheid zijn afgeleiden. Als je liegt, veroordelend bent of iemand tegenwerkt, dan is dat een vorm van kwetsen.

Ahiṁsā betekent ‘op geen enkele manier kwetsen of leed veroorzaken’. Niet met daden, niet met woorden en zelfs niet met je gedachten. Er kunnen allerlei gedachten opkomen in je geest, maar het gaat erom dat je kwetsende gedachten niet koestert.

Absolute ahiṁsā is niet mogelijk

Er zijn vele subtiele vormen van kwetsing. Je hoeft niet eens iets speciaals te doen om een ander pijn te doen. Je kunt al onrust veroorzaken met je uiterlijk, je intelligentie of een blik. Als je boos kijkt, omdat je in gedachten bent, kan dat een ander al kwetsen.

Daarom is het niet mogelijk om een leven vrij van hiṁsā te leiden. Stel dat je kiest voor een geïsoleerd leven ergens diep in de Himalaya’s, dan nog zal er hiṁsā plaatsvinden. Je zult toch moeten eten om in leven te blijven. En ook al eet je veganistisch en biologisch, dan nog schaad je planten en insecten. Maar dat totale ahiṁsā niet mogelijk is, is geen vrijbrief om deze hoogste waarde dan maar helemaal niet na te leven.

Je eigen grootsheid ontdekken

Ahiṁsā beoefenen is een leven van zo min mogelijk onrust veroorzaken. Dit maakt dat je groeit als mens, gevoeliger wordt voor het leed van anderen, meer compassie ontwikkelt en een kalme geest verkrijgt. Vervolgens wordt het veel eenvoudiger om de kennis over het onbegrensde zelf te begrijpen.

Swami Dayananda Saraswati

Swami Dayananda zegt in De Waarde van Waarden:

‘Voor de persoon met verwerkte ethische waarden wordt het leven heel simpel. Geen conflicten die zijn geest vertroebelen. Voor hem is het onderwijs van Vedānta als het samenkomen van gas en vuur. Kennis ontbrandt in een flits.’

Om je eigen onbegrensdheid te herkennen, moet je geest ruim en medelevend zijn. Ahiṁsā sluit niets buiten. Deze waarde verbindt je met al het leven op een diepgaande manier. Je hebt respect voor ieders leven. Je leeft en geniet ervan anderen te zien leven. De grens tussen jezelf en de ander vervaagt. Je geest wordt ruim, zo ruim dat alles erin mag bestaan. Vervolgens is de visie van Vedānta – je bent het geheel – geen grote stap meer.

Ken de waarde van de waarde

Het vergt veel emotionele groei om zover te komen. We hebben allemaal een lijst met kleine en grote wensen die we proberen te vervullen. Mijn wensen botsen regelmatig met de wensen van anderen. En vooral als ik iets heel graag wil, ben ik geneigd om tegen universele waarden in te gaan om mijn zin te krijgen.

De kracht om ahiṁsā te beoefenen komt voort uit begrip: hoe duidelijker de waarde van een waarde voor mij is, hoe minder keus ik overhoud. Verhef ik mijn stem om iets voor elkaar te krijgen? Of kies ik voor geweldloze communicatie en sta ik open voor andermans belangen, ook al krijg ik dan misschien niet wat ik wil? Als ik heel duidelijk zie dat de keuze voor ahiṁsā mij (op lange termijn) een veel kalmer en gelukkiger mens maakt, dan is de keuze niet moeilijk meer. Niet kwetsen gaat dan vóór. Ik weet dat de waarde niet alleen waardevol is voor anderen, maar ook voor mijzelf.

Alert en oprecht zijn

Daarnaast vraagt het bewustwording en oprechtheid om in mijn leven zo min mogelijk te kwetsen. Voortdurend sta ik in relatie tot andere mensen, dieren, planten, het milieu en kan ik bewuste keuzes maken in hoe ik handel.

En hoe ga ik met mezelf om? Ik kan mijn lichaam en geest ook geweld aandoen. Bijvoorbeeld door nooit ‘nee’ te zeggen en over me heen te laten lopen. Of door mezelf neer te halen met kritische gedachten.

Ahiṁsā is bovendien een dynamische waarde die interpretatie nodig heeft. De context van een gebeurtenis maakt veel uit. Als een chirurg een mes in iemands been zet, is er geen sprake van kwetsen. We hebben dus een alerte, heldere geest nodig om te zien wat in een bepaalde situatie nu werkelijk ahiṁsā is. Een rolmodel kan hierbij helpen.

Niemand is bang voor een wijs mens

We kunnen ons laten inspireren door mensen die ons voorgegaan zijn, zoals Swami Dayananda, die een belichaming van compassie was. En in de Vedische geschriften vinden we beschrijvingen van wijze mensen.

In de Bhagavad Gita vertelt Heer Krishna hoe iemand leeft die het onbegrensde zelf kent. Voor hem of haar is het naleven van universele waarden natuurlijk.

‘Wie voor niemand bang is, en voor wie niemand bang is, wie vrij is van uitgelatenheid, onverdraagzaamheid, angst en onrust, die persoon is mij dierbaar.’
– Bhagavad Gita 12.15

Niemand is bang voor de wijze, want de persoon verblijft in zijn of haar eigen volheid en heeft niets meer nodig van de wereld om gelukkig te zijn. Je hoeft niet bang te zijn dat een wijs mens tegen universele waarden ingaat om wensen te vervullen. Na het verkrijgen van de kennis van het onbegrensde zelf zijn er geen sterke wensen meer, hooguit simpele voorkeuren voor bepaald voedsel, etc. De wijze is tevreden met zichzelf, in zichzelf.

‘O Arjuna, iemand met standvastige wijsheid is tevreden met zichzelf, in zichzelf, en geeft alle verlangens die in de geest opkomen op.’
– Bhagavad Gita 2.55

Om je eigen volheid te ontdekken is het nodig om eerst een relatief tevreden mens te worden, die vrij is van conflicten. Het beoefenen van ahiṁsā is daar een goed middel voor. Het is een uiting van respect voor jezelf en alle wezens die samen met jou bestaan. Door je te richten op zo min mogelijk kwetsen, word je een alert en sensitief mens, iemand met een grote geest, die de grootse visie van Vedānta kan ontvangen en verwerken.

Meer lezen?
Boekentips: De Waarde van Waarden van Swami Dayananda en de Bhagavad Gita.

Boek De Waarde van Waarden
Geplaatst op door — 2 reacties

Introductie tot Vedisch chanten

Vedisch mantra chanten

Vedisch chanten is, net als meditatie, een spirituele beoefening, die hand in hand gaat met Advaita Vedanta. Het chanten van Vedische gebeden maakt je aandachtig voor de universele wetten, die alles met elkaar verbinden in dit wonderlijke heelal. De mantra’s dragen de visie van Vedanta dat er niet één God is, dat er niet vele goden zijn, maar dat alles God is. Steeds opnieuw brengen de Vedische gebeden je bij de ene, non-duale werkelijkheid.

Vedische gebeden kunnen we in twee groepen verdelen: mantra’s uit de Veda’s en verzen uit de Vedische cultuur en literatuur. In het boek Vedische Gebeden vind je beide typen gebeden.

Mantra’s uit de Veda’s

De Veda-mantra’s zijn in veel opzichten bijzonder. Allereerst hun oorsprong: ze vormen de oudste spirituele geschriften waar de mensheid over beschikt. Duizenden (!) jaren geleden zijn de Veda-mantra’s gehoord door meer dan 400 ṛṣi’s, grote zieners, mannen en vrouwen die een zeer subtiele geest hadden. Zij beschouwden de mantra’s niet als hun kennis en daarom hebben de Veda’s geen auteur. Door strikte chantregels aan te houden en speciale technieken te gebruiken om fouten te voorkomen, konden de mantra’s duizenden jaren van generatie op generatie zuiver doorgegeven worden en behouden blijven. Deze chant-traditie is in 2008 erkend als UNESCO Werelderfgoed.

Ten tweede is de inhoud van de Veda-mantra’s uniek. De mantra’s beschrijven de kosmische wetten die het universum besturen en onthullen dat de ene, allesdoordringende werkelijkheid je eigen essentie is. Hun inhoud overstijgt landsgrenzen en culturen en is buitengewoon waardevol voor iedere spirituele zoeker.

Tot slot heeft de vorm van de mantra’s een zegenende kwaliteit. De klanken van het Sanskriet en het ritme van de tekst creëren orde en harmonie in je geest. Het chanten van de mantra’s volgens strikte regels vergroot je concentratievermogen. Je geest wordt scherper, kalmer en verfijnder, wat nodig is voor het begrijpen van de subtiele kennis van Vedānta.

Luister hieronder naar de Veda-mantra Bhadraṁ karṇebhiḥ.

Verzen en lofzangen

Naast de Veda-mantra’s bestaat er ook een zeer grote verzameling gebeden binnen de Vedische cultuur. Dit zijn verzen (śloka’s) en lofzangen (stotra’s) die in de periode na het beschikbaar komen van de Veda’s geschreven zijn en die dezelfde visie uitdragen. Het zijn chants waarmee je je dagelijks leven spiritueel kunt maken. Voor elk moment van de dag en elke situatie is er wel een passend vers dat je kunt chanten om je te verbinden met Īśvara.

Je kunt de dag bijvoorbeeld afsluiten met onderstaand gebed dat zegt: ‘Mogen álle wezens gelukkig zijn.’ Het is een gebed dat je innerlijke rust geeft en je helpt om compassie te ontwikkelen.   

oṁ svasti prajābhyaḥ paripālayantām | nyāyena mārgeṇa mahīṁ mahīśāḥ
go brāhmaṇebhyaḥ śubhamastu nityam | lokāḥ samastāḥ sukhino bhavantu

‘Mogen alle mensen gelukkig zijn. Mogen de heersers de aarde rechtvaardig besturen.
Moge er altijd voorspoed zijn voor dieren en wijzen. Moge iedereen gelukkig zijn.’

kāle varṣatu parjanyaḥ | pṛthivī sasyaśālinī
deśo’yaṁ kṣobharahitaḥ | brāhmaṇāḥ santu nirbhayāḥ

‘Moge het regenen op de juiste tijd.
Moge de aarde graan produceren.
Moge dit land vrij zijn van schaarste.
Mogen de wijzen zonder angst leven.’

Vedānta-teksten

In het boek Vedische Gebeden zijn ook een tiental korte Vedānta-teksten van Ādi Śaṅkara opgenomen, zoals de prachtige ochtendcontemplatie Prātaḥ Smaraṇam. Meteen na het wakker worden kun je deze verzen chanten (of lezen) om je de stralende, onbegrensde natuur van jezelf te herinneren.

1

prātaḥ smarāmi hṛdi saṁsphuradātmatatvaṁ
saccitsukhaṁ paramahaṁsagatiṁ turīyam
yatsvapnajāgarasuṣuptamavaiti nityaṁ
tadbrahma niṣkalamahaṁ na ca bhūtasaṅghaḥ

‘Vroeg in de morgen herinner ik me de stralende waarheid van het zelf in de geest: het onveranderlijke, onbegrensde bewustzijn, het ultieme doel van sannyāsī’s, de ‘vierde’ en wat altijd de getuige is van de droom, wakende staat en diepe slaap. Ik ben die onverdeelde brahman en niet een product van de elementen.’

2

prātarbhajāmi manasā vacasāmagamyaṁ
vāco vibhānti nikhilā yadanugraheṇa
yaṁ neti neti vacanairnigamā avocan
taṁ devadevamajamacyutamāhuragryam

‘Vroeg in de morgen vereer ik met mijn geest dat wat niet bereikbaar is door middel van woorden, maar door wiens zegen alle woorden tot bestaan komen en waarover de Veda’s hebben gesproken met de woorden ‘niet dit, niet dit’. De wijzen zeggen dat dit de deva van de deva’s is, de ongeborene, de onveranderlijke, die voorafgaat aan alles.’

3

prātarnamāmi tamasaḥ paramarkavarṇaṁ
pūrṇaṁ sanātanapadaṁ puruṣottamākhyam
yasminnidaṁ jagadaśeṣamaśeṣamūrttau
rajjvāṁ bhujaṅgama iva pratibhāsitaṁ vai

‘Vroeg in de morgen maak ik een buiging naar dat wat voorbijgaat aan de duisternis van onwetendheid, wat schittert als de zon, wat vol en compleet is, wat altijd aanwezig is en wat gekend wordt als het allesdoordringende, meest verheven wezen, in wiens onbegrensde vorm het volledige universum verschenen is, zoals een slang verschijnt in een touw.’

Deze en vele andere devotionele Sanskriet-teksten vind je in het boek Vedische Gebeden.

Chantles volgen

In dit boek vind je geen uitleg over de chantregels en de Sanskriet-uitspraak. Om goed te leren chanten is het nodig om les te volgen, want het Sanskriet heeft klanken die het Nederlands niet heeft. Ook komt er veel precisie bij het chanten kijken.

Voor traditionele chantlessen speciaal voor Vedanta-liefhebbers kun je kijken op www.advaita.nl.

Geplaatst op door — Geef een reactie

Vedanta: B=A, maar A≠B

Het is bijna niet voor te stellen: een acteur die zich verliest in zijn rol. Acteur A denkt dat hij echt de rol van bedelaar (B) is. Na zijn werkdag blijft hij denken dat hij een bedelaar is en begint op straat om geld te vragen. Hij huilt als hij niets krijgt en wordt boos als iemand hem negeert. In werkelijkheid is hij een rijke acteur. Het lijkt een bizar verhaal, maar dit is de situatie waar de mens in verkeert. In het nieuwe boekje Actie of Reactie maakt Vedanta-leraar Swami Dayananda op toegankelijke wijze duidelijk hoe we ons uit deze verwarring kunnen bevrijden.

We spelen allemaal vele rollen in het leven, zoals die van moeder, vader, dochter, zoon, werkgever, werknemer, buur en student. Elke rol heeft zo zijn uitdagingen, die je als grote problemen ervaart als je denkt dat je de rol bént. Zoals in het voorbeeld van de acteur. Als de acteur denkt dat hij de bedelaar is, dan worden de problemen van de bedelaar zijn problemen, wat zorgt voor heftige emotionele reacties. Maar de acteur die zich er goed van bewust is dat hij niet de rol is, speelt de rol van bedelaar zonder stress en kan er zelfs van genieten als hij het script goed weet te volgen. Deze acteur reageert niet, maar is met zijn aandacht bij de actie. Voor een acteur is dit heel normaal, maar de mens verliest zich voortdurend in de rollen die hij speelt. De acteur kent zichzelf los van alle rollen. De mens niet.  

Onderscheid maken

Hoewel de bedelaar wel de acteur is, is de acteur niet de bedelaar. B = A, maar A is niet B! Dit is het onderwijs van Vedānta in een notendop. Elk individu heeft twee vormen: de onveranderlijke essentie en een status of rol die wordt aangenomen. Dit geldt niet alleen voor mensen, maar ook voor goden, dieren en planten. Elk wezen heeft een onveranderlijke essentie en een tijdelijke vorm, zoals een acteur die zichzelf is en tegelijkertijd een rol speelt.

Vedānta is het onderwijs uit de Upanishads en de Bhagavad Gita dat ons het heldere onderscheid geeft tussen deze twee vormen. Dit onderscheid maakt dat ik net als een acteur me heel goed bewust kan zijn van mijzelf als vrij van alle rollen, zelfs wanneer ik de rol van moeder, vader, partner of werknemer speel. Deze rollen zijn mij, maar tegelijkertijd word ik niet aangetast door de rollen. Ik switch van rol naar rol, zonder dat ik wezenlijk verander. Misschien pas ik mijn taalgebruik en gedrag aan, maar in essentie blijf ik dezelfde.

Geen intrinsieke verandering

Swami Dayananda in Actie of Reactie: ‘Stel je voor, terwijl je aan het praten bent met je zus, komt je vrouw binnen en begin je met haar te praten. Nu verdwijnt de broer volledig en heeft de echtgenoot zijn plaats ingenomen. Jij bent wel degelijk aanwezig, want degene die de broer was, is dezelfde als degene die nu de echtgenoot is. Toch laat de voorafgaande rol geen spoor op jou, het subject, na. Daarom ben je in staat om volledig een nieuwe rol aan te nemen zonder dat je onder die verandering lijdt.

Dit onthult een belangrijk feit over het leven. Het is een verbazingwekkend vermogen om verandering te ondergaan als je ergens mee in contact komt, zonder intrinsiek te veranderen. Dit vermogen zorgt ervoor dat je leven doordrenkt is met frisheid en vrijheid. Als je dit feit niet volledig herkent, is dat werkelijk een grote tragedie en wordt het leven ellendig.’

Je rijkdom ontdekken

Elke rol heeft vele problemen en als je denkt dat je de rollen bent, worden het allemaal jouw problemen. De problemen van de rollen lijken je dan te raken, wat een verwarring is waaronder je lijdt. In werkelijkheid ben je het centrale wezen dat verschillende rollen speelt en zelf vrij blijft van alle rollen.

Als je dit diepgaand begrepen hebt, waar het onderwijs van Vedānta op gericht is, dan heb je jouw rijkdom ontdekt. Je ziet helder dat je geen bedelaar bent, die elke dag moet schooieren om kleine beetjes geluk. Nu kun je verder vertrouwd raken met jezelf los van alle rollen. Je zult merken dat emotionele reacties afnemen in hevigheid en frequentie. En dat er meer innerlijke ruimte is om zelfs met lastige situaties ontspannen om te gaan.

Wil je leren vertrouwd te raken met jezelf los van alle rollen? Lees dan het boekje Actie of Reactie van Swami Dayananda. Verkrijgbaar in paperback en e-book.

Geplaatst op door — Geef een reactie

Vrijheid in relaties

In de natuur voelen we ons vrij, struinend langs de zee of fietsend door het bos. Zou het niet mooi zijn om je net zo vrij te kunnen bewegen in het dagelijks leven, tussen je collega’s, vrienden en familie? Vrij van onrust, pijn en schuld? Het is mogelijk. Door te groeien in begrip en compassie. Stap voor stap laat Swami Dayananda dit zien in het boekje Vrijheid in Relaties.

Advaita Vedanta onthult dat de essentie van al het leven absoluut vrij is – vrij van verandering, van sterfelijkheid, van verdriet en onzekerheid. Om deze vrijheid volledig te kunnen ontdekken, maken dezelfde geschriften ook duidelijk dat je als mens een relatieve vrijheid nodig hebt. Dat wil zeggen dat je relatief vrij bent van onrust, in de vorm van verdriet, conflict, pijn en schuld. Dan kun je namelijk met een kalme geest voor langere tijd naar het subtiele onderwijs van Vedanta luisteren en erop contempleren. Deze relatieve vrijheid noemen we ook wel emotionele volwassenheid.

Emotioneel groeien doen we vooral in relaties. De natuur stoort ons doorgaans niet, maar mensen wekken wel irritatie, woede en verdriet op. We hebben niet alleen relaties met andere mensen, maar ook met dieren, planten, het milieu, spullen en ons lichaam. In onze relaties met andere mensen vindt echter de meeste wrijving plaats en is er de meeste gebondenheid.

Het bindende karakter van relaties

Wat is gebondenheid? Swami Dayananda stelt in Vrijheid in Relaties: ‘Alles waar ik niet opgewekt vanaf kan komen en alles waar ik niet opgewekt mee om kan gaan, is gebondenheid. Als ik me probleemloos van iets kan ontdoen, dan is er geen gebondenheid, omdat ik me kan losmaken. Als ik ergens opgewekt mee om kan gaan, dan is er ook geen sprake van gebondenheid. Als ik mij in een situatie bevind waar ik niet opgewekt mee om kan gaan, en waar ik ook niet vanaf kan komen zonder een steek in mijn hart, zonder pijn, dan is die relatie beslist een bindende relatie.’

Als iets bij je is, maar het stoort je, dan kun je er misschien afstand van doen. Je hebt een erfstuk in de kamer staan dat je lelijk vindt; een oude vaas van je oma. Elke keer als je naar de vaas kijkt, voel je afkeer. Er is geen sprake van gebondenheid als je de vaas vrolijk naar de kringloop kunt brengen. Maar als je dat niet kunt zonder pijn in je hart, dan ben je gebonden aan de vaas!

Zo zijn er ook mensen in ons leven waar we gebonden aan zijn. Sommige relaties zijn vervangbaar, zoals collega’s, vrienden en buren. Als we niet langer met ze door één deur kunnen, dan kunnen we meer afstand nemen, ander werk zoeken of zelfs verhuizen. Als we dat probleemloos kunnen, is er geen sprake van gebondenheid.

Daarnaast heeft iedereen onvermijdelijke, onvervangbare relaties. Je vader blijft altijd je vader. Je moeder blijft altijd je moeder. Als je niet opgewekt met deze mensen om kunt gaan, is er gebondenheid.

Oké, denk je misschien: dan begeef ik me wel naar een grot in India en ben ik vrij van al deze relaties. Helaas, dat levert niet per se vrijheid op. Soms hoef je maar aan iemand te denken en je voelt al irritatie. Als je in de grot aan het mediteren bent, popt ineens je vader op en is de pijn die je wilt vermijden er weer. Je vader en moeder hoeven niet eens meer in leven te zijn en toch kan je gebonden aan ze zijn. Hoe kun je dan wel vrij zijn in al deze relaties?

Begrip maakt het verschil

Wat het verschil maakt is de hoeveelheid begrip die je hebt. Swami Dayananda: ‘Als je jezelf begrijpt, kun je compassie hebben voor anderen. Als jij je eigen lichaam en geest begrijpt, kun je die van anderen begrijpen. Het begint altijd bij jezelf.’

Hoe meer je geleerd hebt over je eigen beperkingen en tekortkomingen, hoe meer begrip je kunt opbrengen voor die van anderen. Denk aan je gebrek aan kennis, kunde, energie, vermogens, en ook aan je subjectieve projecties, aannames en patronen door je opvoeding en achtergrond. Door zonder oordeel naar al deze aspecten van jezelf te kijken, krijg je meer zelfinzicht en krijg je ook meer begrip voor hoe dat bij anderen werkt. Geleidelijk word je milder.

  • De ander heeft net als ik een lichaam en geest met beperkingen.
  • De ander heeft net als ik fysieke en emotionele pijn ervaren in het leven.
  • De ander wil net als ik wensen vervullen en tevreden zijn.

Iedereen wil zijn wensen vervullen

Daarnaast helpt het om een aantal feiten te begrijpen over hoe de mens in elkaar zit. Zo is het een feit dat je een heleboel voorkeuren en aversies hebt, waarvan je wilt dat het leven daaraan tegemoetkomt. Dat begint ’s ochtends al bij het weer, de sterkte van je koffie en de geur van je kleding! En je hebt ook allerlei wensen als het gaat om andere mensen. Je wilt bijvoorbeeld dat je zus beter luistert, dat je partner klimaatbewuster leeft en dat je buurman minder luidruchtig is.

Tegelijkertijd is het een feit dat je niet al je voorkeuren en aversies kunt vervullen. Anderen hebben hun eigen voorkeuren en aversies en willen juist dat jij verandert! We zitten allemaal in hetzelfde schuitje. We hebben talloze wensen en zijn beperkt in onze mogelijkheden, krachten, kunde en kennis om ze te vervullen.

Al zou je partner aan al je wensen willen voldoen, dan nog is het de vraag of dat mogelijk is gezien zijn of haar beperkingen. Bovendien veranderen je voorkeuren en aversies continu. Om toch vrij en gelukkig te zijn in relaties heb je begrip nodig.

Stel je wilt dat je dochter stoerder is. Je houdt niet van haar lieflijke, softe gedrag. Als je naar haar kijkt, kun je door deze wens niet volop van haar genieten. Dat is gebondenheid. Als je beseft dat zij anders in elkaar zit en je probeert haar verlangens en behoeftes te begrijpen, dan ben je een eenvoudig persoon die compassie en begrip heeft. Dan ben je vrij in die relatie. Misschien ontdek je in het proces ook waarom jij een afkeer van soft gedrag hebt, maar dat is niet een vereiste om vrij te zijn in de relatie.

Een onderzoekende houding aannemen

Uit dit voorbeeld blijkt dat een begripvolle houding ontstaat door open en onderzoekend te zijn, in plaats van reagerend. Swami Dayananda noemde dit ook wel de ‘2 step response’. Vaak reageren we impulsief op een situatie die ons niet bevalt. Bijvoorbeeld als iemand iets onplezierigs doet, dan reageren we direct door iets onaardigs te zeggen. Dit helpt de situatie meestal niet de goede kant op.

Je kunt jezelf aanleren om niet meteen te reageren, maar je iets af te vragen. Namelijk: waarom gedraagt deze persoon zich zo? Dit is stap 1. Je hebt geen antwoord nodig op deze vraag. Heel vaak weten we het antwoord niet. Het is genoeg om te weten dat er altijd een reden is voor iemands gedrag. Nu de onderzoekende houding in jezelf geactiveerd is, kun je kalm en begripvol handelen (stap 2). Zo worden zelfs de wat lastigere relaties een leuke uitdaging en ontwikkel je geleidelijk meer compassie.

Vrij zijn terwijl je midden in het leven staat is dus mogelijk, maar vergt (veel) innerlijke groei. Het begint bij jezelf. Als je jezelf begrijpt, dan zul je begrip en compassie hebben voor de beperkingen en worstelingen van anderen. En dan is het misschien niet meer nodig om te verhuizen of ander werk te zoeken. En is het al helemaal niet nodig om naar een grot in India te gaan!

Wil je meer lezen over hoe je vrij kunt zijn in relaties? Lees dan het boekje Vrijheid in Relaties van Swami Dayananda. Verkrijgbaar in paperback en e-book.

Geplaatst op door — Geef een reactie

De diepgang van de Bhagavad Gita in 3 verzen

De Bhagavad Gita is een klein boekje met een grootse visie op het leven. Het is een dialoog tussen Heer Krishna en de prins Arjuna en bestaat uit 700 verzen. Om een idee te geven van de diepzinnigheid en reikwijdte van dit hindoegeschrift deel ik in dit artikel drie prachtige verzen. Het eerste vers gaat over emotionele groei, het tweede over Īśvara (God) en het derde over de onveranderlijke essentie van alles dat leeft.

Vers 1

‘U hebt keuze in uw handelingen, nooit in de resultaten. Beschouw uzelf niet als de oorzaak van de resultaten van uw handelingen. Wees niet gehecht aan inactiviteit.’
Bhagavad Gita II.47

De Bhagavad Gita staat vol met inzichten over hoe je evenwichtig kunt blijven bij alles wat je meemaakt in het leven: plezier en pijn, vreugde en verdriet, lof en kritiek. Karmayoga is hiervoor de sleutel. Karmayoga is een groot onderwerp. Het is een houding naar je handelingen, waarbij je je gewaar bent van Īśvara (God). Zie het boek Emotioneel Volwassen. Dit vers beschrijft het begin van karmayoga, namelijk de realisatie van een feit waar we zelden bij stilstaan.

Het feit is: je hebt een keuze in je handelingen, maar niet in de resultaten. Je kunt kiezen om iets te doen, het niet te doen of het anders te doen. Maar eenmaal gekozen, heb je geen keuze in het resultaat.

Je kunt er bijvoorbeeld voor kiezen om iemand een bos bloemen te sturen, om geen bloemen te sturen of om de bloemen zelf langs te brengen. Wanneer je de bos bloemen eenmaal hebt opgestuurd, heb je niets meer te zeggen over het resultaat. Of de bloemen geaccepteerd worden of niet, of je een reactie krijgt of niets meer hoort, dat heeft met allerlei bekende en onbekende factoren te maken waar je geen invloed op hebt.

Als je dit feit ‘je hebt keuze in je handelingen, niet in het resultaat’ tot je door laat dringen, wordt het leven al een stuk overzichtelijker. Je kunt je eenvoudigweg richten op waar je wel invloed op hebt in je leven: je handelingen.

Onze maatschappij heeft een obsessie voor resultaten, in de vorm van het aantal declarabele uren, cliënten of likes. Als je per se een bepaald doel wilt bereiken met je inspanningen, dan geeft dat veel stress, want je hebt het resultaat niet in de hand en dat voel je aan. De Bhagavad Gita spoort ons aan om ons te concentreren op onze handelingen en ons geen zorgen te maken over het resultaat.

Vier mogelijke resultaten

Het enige dat we zeker weten is dat elke handeling vier mogelijke resultaten heeft, zoals Swami Dayananda in Emotioneel Volwassen stelt.

Het resultaat van elke handeling is:

1. precies wat je verwachtte,
2. meer dan je verwachtte,
3. minder dan je verwachtte,
4. of het tegengestelde van wat je verwachtte.

Je handelt om een bepaald verlangen te vervullen, maar heel vaak loopt het anders dan verwacht. Dit geldt voor iedereen. Waarom? We moeten het doen met onze beperkte kennis en kunde. We kennen niet alle factoren die meespelen bij het vormen van het resultaat, laat staan dat we er controle over hebben. Maar één ding is zeker: er zijn vier resultaten mogelijk. Willen we onze balans behouden, dan kunnen we hier maar beter op voorbereid zijn.

Stel, je stuurt de bos bloemen in de hoop dat je relatie met de ontvanger tot bloei komt. Nu zijn bovenstaande vier resultaten mogelijk. Als je hierop voorbereid bent, zal je emotionele reactie op een eventueel tegengesteld resultaat minder heftig zijn.

Niemand is een mislukkeling

Als het resultaat tegengesteld is aan je verwachting, dan kun je jezelf een mislukkeling voelen. Maar kun je falen als je geen controle hebt over het resultaat? Hoeveel kennis je ook hebt vergaard, hoeveel je ook geoefend hebt, het resultaat kan toch tegenvallen. Denk aan topsporters die hun doel niet behalen. Het overkomt ons allemaal, omdat we niet de baas zijn over alle factoren die meespelen.

Je bent niet de baas over de natuurwetten, je bent niet de baas over anderen en ook niet over je eigen lichaam en geest. Je bent zelfs niet de baas over je ademhaling. Elke ademhaling is gegeven, elke hartslag is gegeven. Dat je kunt denken en voelen is gegeven. Dat je bestaat is gegeven. Alleen al het feit dat je bestaat maakt je succesvol. Dit is een gezonde kijk op het leven.

Als je dit onderscheid goed doorkrijgt – ik heb een keuze in mijn handelingen, maar niet in het resultaat – dan nemen zorgen en gevoelens van schuld en schaamte af. We hebben nou eenmaal slechts beperkte kennis en we kunnen de wereld niet naar onze hand zetten. Wel kunnen we leren van ervaringen en genieten van alles dat gegeven is.

De Bhagavad Gita zegt: doe je best, ‘wees niet gehecht aan inactiviteit’. Probeer je verlangens te vervullen, terwijl je in harmonie leeft met je omgeving, en laat het resultaat over aan de universele wetten.

Vers 2

‘O Arjuna, ik verwarm de wereld. Ik hou de regen vast en ik laat de regen los. Ik ben onsterfelijkheid en ik ben ook de dood. Ik ben oorzaak en gevolg.’
Bhagavad Gita IX.19

Alles is gegeven; van jouw lichaam tot aan de hemellichamen. We hebben niets zelf gecreëerd. Waar is dan de Gever? Krishna zegt: ik ben overal aanwezig. ‘Ik ben het licht in de zon, dat de aarde verwarmt. Ik hou de regen vast en ik laat de regen los. Ik zorg voor het verschijnen van de seizoenen.’

De Vedische visie op God (Īśvara) is dat er niet één God is, ergens in een hogere wereld, en zelfs niet dat er vele goden zijn, maar dat er enkel God is. Zie het artikel Een groter perspectief.

Als er enkel God is, dan is elk aspect van het leven goddelijk. De oorzaak van de wereld staat niet op afstand, maar is in alles aanwezig in de vorm van talloze wetten en ordes. Dankzij natuurwetten warmt de zon de aarde op en kennen wij in Nederland vier seizoenen. Ook in mijn lichaam, gedachten en emoties zie ik Īśvara in de vorm van de biologische orde, cognitieve orde en psychologische orde. Ik kan begrijpen dat ik kan handelen dankzij de wetten van Īśvara en dat ik de resultaten van mijn handelingen van Īśvara ontvang. De Bhagavad Gita spreekt over de wet van karma en dharma. En al deze wetten zijn met elkaar verbonden in één onfeilbare orde.

De Bhagavad Gita bevat talloze beschrijvingen die je helpen om je gewaar te worden van deze verbondenheid met Īśvara. Zo transformeert een leven van stress en sleur in een leven van ontspanning en verwondering. Je kunt rusten in de erkenning van de onfeilbare bron die overal aanwezig is en alles bestuurt. En je kunt extra genieten van het wonder dat het leven is. Het wonder in de vorm van de zon en de regen. Elk aspect van het leven krijgt diepgang, zo diep als je begrip van Īśvara reikt.

Vers 3

‘Weet dat het werkelijke, dat dit alles doordringt, onverwoestbaar is. Niets kan het onveranderlijke vernietigen.’
Bhagavad Gita II.17

Dit vers onthult de meest diepzinnige visie over de onveranderlijke essentie van Īśvara. Zo zijn er veel meer prachtige Bhagavad Gita verzen die gaan over het onveranderlijke in al het veranderlijke.

Alles wat we kennen komt en gaat. Sneeuw valt en sneeuw smelt. Dierbaren komen in je leven en vertrekken weer. Je haar wordt langzaam grijs en je beseft: ook dit lichaam gaat een keer. Alles wat geboren is, zal sterven. Maar ‘weet dat het werkelijke onverwoestbaar is’, aldus Heer Krishna.

Dit is meer dan een troostrijk geloof. Krishna spoort Arjuna (en ons) aan om deze werkelijkheid te ontdekken. ‘Begrijp’ of ‘weet’ dat het werkelijke onverwoestbaar is. Want dan ‘zul je vrij zijn van verdriet’ (dit is de rode draad in de Bhagavad Gita).

Het werkelijke in elke ervaring

Wat is ‘het werkelijke’? Het Sanskrietwoord is sat en dat betekent hier ‘dat wat onafhankelijk bestaat’. Het gaat niet over íets dat bestaat, maar over bestaan zelf.

In elke ervaring kun je bestaan herkennen. Waarschijnlijk zit je nu op een stoel. Bestaat deze stoel? Ja, de stoel bestaat, de stoel is. De tafel? De tafel is. De bloem in de vaas op tafel? De bloem is.

Bestaan is niet een eigenschap van de stoel, de tafel en de bloem. Het is een substantie op zichzelf. In de ervaring van de bloem is er de ‘bloem-ervaring’ en de ‘is-ervaring’. De ervaring van ‘is’ valt niet op, omdat het in elke ervaring aanwezig is. Zoals wanneer je in de bioscoop geniet van de film-ervaring, maar je de doek-ervaring niet opmerkt. Terwijl de film er niet kan zijn zonder het doek. En als de film is afgelopen, blijft het doek bestaan.

Als de bloem verwelkt, wat gebeurt er dan met ‘is’? De bloem naam en vorm verdwijnt, maar het bestaan verdwijnt niet. We kunnen dan zeggen de ‘verwelkte bloem is’. Namen en vormen veranderen, maar de ‘is’ in alles is de constante, die onverwoestbaar is.

Het is allesdoordringend

Het vers zegt ook: dat werkelijke (sat) doordringt alles. Allesdoordringend wil zeggen dat het mij ook insluit. Het werkelijke is de waarheid van zowel het geziene als de ziener, van object en subject. Niet alleen de bloem is, maar ik ben. Het is mijn eigen zelf, dat ‘onveranderlijk en onverwoestbaar’ is.

De Bhagavad Gita onthult in andere verzen dat het zelf zowel bestaan (sat) als bewustzijn (cit) is. In elke cognitie is bewustzijn aanwezig. Ik ben me bewust van de bloem, anders kan ik niet zeggen ‘de bloem is’. Dat betekent: ‘bloem-bewustzijn is’. Bewustzijn is het werkelijke dat alles doordringt. Meer hierover lees je in het artikel Wat is bewustzijn?  

Het uiteindelijke inzicht dat de Bhagavad Gita geeft, is dat je één bent met Īśvara. Īśvara is het totale bewuste wezen met alle kennis en jij bent een individueel bewust wezen met beperkte kennis. Īśvara zou kunnen zeggen ‘ik ben’ en jij kunt zeggen: ‘ik ben’. De betekenis van ‘ik ben’ is ‘bewustzijn is’, sat-cit. Deze eenheid tussen het individu en het geheel is het feit der feiten.

Door de Bhagavad Gita diepgaand te bestuderen kun je op een ontspannen manier aan je emotionele volwassenheid werken, in het besef van je verbondenheid met Īśvara. En dan kun je geleidelijk, met een kalme geest, tot de standvastige kennis komen: ‘ik ben het werkelijke in alles, dat onverwoestbaar is’.

Meer lezen? Bekijk deze boeken:

boek Bhagavad Gita
Geplaatst op door — 1 reactie

Nieuwe vertaling van de Bhagavad Gita

Nederland is een vertaling van de Bhagavad Gita rijker. Een bijzondere vertaling, omdat deze rechtstreeks uit het Sanskriet is overgezet, en niet uit het Engels. Rommert en Manon van Dijk hebben de Bhagavad Gita vertaald om de studie van dit duizenden jaren oude Vedische geschrift te ondersteunen en deze kennis toegankelijker te maken. De vertaling is verkrijgbaar in een prachtig hardcover boek en in de vorm van een Studieboek. De boekenserie is compleet gemaakt met twee verschillende Bhagavad Gita chantboeken.

In deze blog vertelt Manon over het traditionele Bhagavad Gita onderwijs en de totstandkoming van deze boekenserie.

De Bhagavad Gita is voor miljoenen mensen een grote bron van inspiratie. Niet alleen in India, maar overal ter wereld, ook hier in Nederland, putten mensen kracht uit dit ‘Lied van de Heer’ door de verzen te chanten of te lezen, door over de betekenis te praten of er in stilte op te reflecteren.

De Bhagavad Gita is voor iedereen in elke tijdsperiode interessant, omdat dit boek over de meest wezenlijke vragen gaat. Wat is de oorzaak van menselijk lijden? Hoe kunnen we ons hieruit bevrijden? Wat is de natuur van God? En wie ben ik?

Wat is de Bhagavad Gita? Lees hier een samenvatting.

Geraakt door de Bhagavad Gita

Ook al is de Bhagavad Gita al duizenden jaren oud en ingebed in de Vedische cultuur toch blijkt dat vrijwel iedereen die deze tekst leest geïnspireerd raakt. Enkel door de vertaling te lezen beleef je de diepgang van de Bhagavad Gita, omdat zij gaat over de fundamentele zoektocht van ieder mens naar een leven vrij van innerlijke onrust.

Zo werden wij zelf als twintigers, aan het begin van onze spirituele zoektocht, ook geraakt door deze wonderlijke dialoog tussen Arjuna en Heer Krishna. Eigenlijk zonder er op dat moment veel van te begrijpen.

Pas veel later ontdekten we dat de Bhagavad Gita wordt onderwezen in een duizenden jaren oude onderwijstraditie. Nog weer later dompelden we ons drie jaar lang onder in deze Advaita Vedanta traditie, in de Arsha Vidya Gurukulam in Anaikatti, Zuid-India.

Traditionele studie van de geschriften

We leefden daar in India in een studiegemeenschap van zo’n honderd studenten afkomstig uit alle delen van de wereld, die allemaal op zoek waren naar antwoorden op de fundamentele levensvragen. Dat alleen al was een enorm warm bad. En het traditionele Vedanta-onderwijs van Swami Dayananda (1930-2015) deed ons verstelt staan. Tot die tijd hadden we er nog geen idee van hoe helder deze diepzinnige kennis ontvouwd kon worden.

In die drie jaar bestudeerden we de belangrijkste Vedanta-geschriften en commentaren, waaronder verschillende Upanishads en de Bhagavad Gita met het commentaar van Adi Shankara (800 na Chr.). Daarnaast kregen we les in Sanskriet en Vedisch chanten.

Sinds 2015 geven we deze kennis op de traditionele wijze door in Nederland. We onderwijzen zowel de diepere betekenis van de Bhagavad Gita, alsook het traditioneel chanten van de 700 verzen. (Zie www.advaita.nl)

Resultaat van jarenlange studie

Deze Bhagavad Gita vertaling is het resultaat van onze studie en van het onderwijzen van de geschriften. Voor het lesmateriaal van onze Bhagavad Gita cursussen hebben we elk jaar een paar hoofdstukken uit het Sanskriet vertaald. Zo is deze vertaling geleidelijk ontstaan met dank aan onze leraren én studenten.

Afgelopen zomer hebben we tijd vrij gemaakt om de tekst achter elkaar in zijn geheel grondig door te lopen en prachtig te laten vormgeven door IRIS prints. Op veler verzoek geven we deze Nederlandse vertaling nu uit in een luxe hardcover editie en in een Studieboek met het Sanskriet en een woord-voor-woord-vertaling.

Twee chantboeken

Naast de Nederlandse vertaling in hardcover en als studieboek, bestaat de boekenserie uit twee chantboeken voor het comfortabel chanten van de Bhagavad Gita. We hebben een editie met enkel de Sanskriet-verzen in transliteratie en een editie met enkel het Devanāgarī, het mooie schrift wat veel mensen kennen als het Sanskriet.

Heb je vragen over deze boekenserie of wil je reageren? Mail dan naar manon@viveki.nl of reageer hieronder.

De Bhagavad Gita boeken zijn verkrijgbaar in onze webshop en in de (online) boekhandel.

Geplaatst op door — Geef een reactie

De 5 kosha’s: vergissingen om te doorzien

De vijf kosha’s zijn een model dat inzicht geeft in wat je in essentie bent. Het onderwijs van Advaita Vedanta gebruikt verschillende modellen en onderzoeksmethodes, waarvan de vijf kosha’s een van de bekendste is. In Advaita Vedanta is het doorzien van de vijf kosha’s een eerste fase in zelfkennis, maar wel een fase die al veel verlichting geeft in je leven.

Kosha is een Sanskrietwoord en betekent ‘omhulsel’ of ‘bedekking’. De vijf kosha’s zijn een indeling van onze individualiteit.

De vijf kosha’s zijn:

  1. Annamaya-kosha – het fysieke lichaam
  2. Prāṇamaya-kosha  – de handelingsorganen en prāṇa’s
  3. Manomaya-kosha – de geest (manas) samen met de zintuigen
  4. Vijñānamaya-kosha – het intellect (buddhi) samen met de zintuigen
  5. Ānandamaya-kosha – de verschillende gradaties gelukservaringen

Deze onderdelen van het individu worden kosha’s genoemd, omdat ze het herkennen van onze essentie in de weg staan, zolang we ons ermee identificeren.

Verderop in dit artikel vind je een uitgebreidere beschrijving van de kosha’s en welke vergissingen we op deze niveaus over onszelf maken.

De oorsprong van het kosha-model

Dit model van de vijf kosha’s wordt traditioneel gebruikt in een onderzoeksmethode genaamd pañca-kośa-viveka – het onderscheid tussen de vijf kosha’s en het zelf (ātmā), jouw essentie. Deze methode vinden we terug in de Taittirīya-upanishad en wordt dus al duizenden jaren onderwezen. Vandaar dat het model in vele Vedanta-teksten terugkomt, zoals in de Vivekacūdāmani, Atmabodha en Pañcadashī. Dit zijn teksten die geschreven zijn door leraren in de traditie om het ons makkelijker te maken de Upanishads te begrijpen.

Het is dankzij Swami Dayananda (1930-2015) dat we nu over het onderwijs beschikken dat al deze teksten volledig helder maakt. Swami Dayananda heeft de onderwijstraditie namelijk een krachtige impuls gegeven door meerjarige opleidingen te geven in Advaita Vedanta, waarbij de Upanishads, de Bhagavad Gita en de commentaren daarop van Shankara werden onderwezen, plus vele andere Vedanta-teksten. Honderden van zijn leerlingen geven nu les over de hele wereld, waaronder ondergetekende. Dus wat ik schrijf is niet mijn persoonlijke kennis; ik deel wat ik heb ontvangen van Swami Dayananda en de gehele lijn van leraren.

Het zelf lijkt gekleurd door de vijf kosha’s

Hoe werkt het kosha-model? Laten we kijken naar een fragment uit de Atmabodha van Adi Shankara (800 n.Chr.). In vers 15 legt hij uit:

‘Door de nabijheid van de vijf kosha’s lijkt het zuivere zelf hun aard aan te nemen, zoals het kristal door de nabijheid van een blauw kleed die kleur lijkt aan te nemen.’

Door de nabijheid van de kosha’s lijkt het alsof jouw zelf, dat altijd zuiver en vrij is, gebonden is aan de eigenschappen van het fysieke lichaam, de geest, etc. Als je geest onrustig is, dan denk je ‘ik ben onrustig’. Als het lichaam moe is, zeg je ‘ik ben moe’. Het zelf (ik) lijkt deze eigenschappen te hebben, maar dat is een vergissing. Door identificatie vormen de kosha’s een bedekking voor het herkennen van je essentie, die zuiver is.

Het is zoals het kristal een blauwe kleur lijkt aan te nemen in de nabijheid van een blauw kleed. En in de nabijheid van een rode bloem, lijkt het kristal rood geworden. Hou je er een groen blad bij, dan lijkt het kristal groen. Maar de kleuren zijn eigenschappen van het kleed, de bloem en het blad en niet van het kristal, dat altijd helder en kleurloos blijft. Dit onderscheid (viveka) is wat Vedanta ons te bieden heeft als eerste fase in zelfkennis. De vijf kosha’s brengen enkel schijnbaar hun eigenschappen op jou over; je bent er vrij van.

De vergissingen per kosha

De vijf kosha’s zijn vijf ervaringsniveaus waarop we vergissingen over onszelf maken. In die zin vormen ze een bedekking, die we cognitief kunnen wegnemen door de vergissingen te doorzien.

Annamaya-kosha

Op het niveau van het fysieke lichaam maken we de vergissingen: ik ben jong/oud, man/vrouw, klein/lang, blank/zwart, etc. Alle eigenschappen die bij het lichaam horen, worden onze eigenschappen en dit zorgt voor lijden, complexen en de worsteling om vrij te worden van deze beperkingen.

Waarom ben ik niet het lichaam volgens Vedanta? In de Vivekacudamani zegt Shankara hierover (vers 157):

‘Dit fysieke lichaam is niet enkelvoudig. Het wordt gezien zoals een pot gezien wordt.
Hoe kan het lichaam je eigen zelf zijn?’

Het lichaam is niet enkelvoudig (eka), maar samengesteld. Het is een samengesteld geheel van allerlei delen en elk van die delen is niet het lichaam. Neem een willekeurig deel van je lichaam: een been. Is dat been het lichaam? Is je arm het lichaam? Is je hoofd het lichaam? Nee, alle delen samen vormen een intelligent samengesteld geheel dat we ‘lichaam’ noemen. Er is geen substantie genaamd ‘lichaam’. Hoe kan het zelf (ātmā) dit lichaam zijn? Het zelf dat door de Upanishads wordt aangeduid als één, non-duaal en ondeelbaar.

En het lichaam wordt waargenomen door jou, zoals elk object in de wereld. Je neemt een pot waar met je zintuigen en geest; jij bent de kenner van de pot en de pot is het gekende. Je weet: ik ben niet de pot. Het gekende verschilt van de kenner. Net als een pot is ook het lichaam een object dat je waarneemt. Jij bent de kenner en verschilt dus van het lichaam. Dus hoe zou het lichaam je eigen zelf kunnen zijn?

Prāṇamaya-kosha

Prāṇamaya bestaat uit vijf prāṇa’s en handelingsorganen. De vijf prāṇa’s zijn: prāṇa (ademhaling), apāna (uitscheiding), vyāna (circulatie), udāna (omkering) en samāna (spijsvertering). Deze zorgen voor de energiehuishouding van het lichaam en geven energie aan de handelingsorganen: grijpen, voortbewegen, spraak, voortplanting en uitscheiding.

Vanwege hun nabijheid beschouwen we de eigenschappen van prāṇamaya als onze eigenschappen. We zeggen ‘ik ben moe’, ‘ik ben fit’, ‘ik ben gezond’, etc.

Shankara zegt dat dit vergissingen zijn: ‘Ook deze prāṇamaya kan nooit het zelf zijn.’ Waarom niet? ‘Het is een product van lucht.’ De lucht die je inademt verenigt zich met prāṇamaya. Jij bent prāṇa niet, want dan zou je jezelf in- en uitademen!

Manomaya-kosha

Manomaya bestaat uit de manas en de vijf zintuigen. De manas staat voor het mechanische denken, waarnemingen, emoties, twijfels en fantasieën. En ook de zintuigen horen erbij.

Het is een kośa als ik concludeer ‘ik ben bedroefd’, ‘ik ben bang’ of ‘ik twijfel’. Manomaya is krachtig, want emoties voelen heel dichtbij. Als je je identificeert met verdriet en angst zorgt dat voor lijden. Angst is een feit, maar behoort toe aan je geest, niet aan jou.

Swami Dayananda

Swami Dayananda zegt in het boek Meditatie: ‘Angst hoeft niet weggenomen te worden. Als je angst welkom heet, is er geen angst meer. […] Hoe meer je angst vermijdt, door jezelf af te leiden met andere gedachten of activiteiten, hoe steviger de angst verankerd raakt. Wanneer je angst welkom heet, heb je geen angst voor de angst. Anders heb je een angst voor de angst voor de angst… het hele lichaam kan één en al angst worden. Daarentegen, als je angst verwelkomt, gebeurt er iets magisch. Je hebt onmiddellijk ruimte als je kunt zeggen: “Ik heet angst welkom, ik ben niet bang voor angst.” Deze ruimte is een gevolg van meditatie.’

Ik ben me bewust van de emoties, dat betekent dat ik niet de emoties ben. Ik ben de kenner en de emoties zijn het gekende. Bovendien, zo zegt Shankara in de Vivekacudamani, ‘heeft elke gedachte een begin en eind, daarom kan manomaya beslist niet het zelf zijn’. Elke gedachte komt en gaat, terwijl jij onveranderlijk aanwezig bent. Je leest nu deze woorden. Elk woord in je geest komt en gaat, maar jij komt en gaat niet. Jij bent het onveranderlijke bewustzijn waardoor elke gedachte en elke emotie wordt gekend.

Vijñānamaya-kosha

Het intellect (buddhi) samen met de zintuigen wordt vijñānamaya genoemd. De buddhi en manas zijn verschillende functies van dezelfde geest. Deze opdeling is er enkel om de geest beter te begrijpen. Bij de buddhi horen besluiten, conclusies en de ik-gedachte. De zintuigen hebben dus twee bazen: of de twijfelende, onrustige geest (manas) of de vastberaden, heldere geest (buddhi).

De ik-gedachte hoort bij vijñānamaya. Dit maakt dat de vijñānamaya innerlijker ervaren wordt dan manomaya, ook al zijn beide functies van de geest. De vergissingen zijn: ‘ik heb dit gedaan’, ‘ik heb dit niet gedaan’, ‘ik weet’, ‘ik weet dat niet’, ‘dit overkomt mij’, ‘dit is van mij’, etc. Deze identificaties zorgen voor lijden in de vorm van schuldgevoel, schaamte, emotionele pijn, verlangens, angst voor verlies, etc.    

De identificatie met vijñānamaya is intens, want de ik-gedachte is voortdurend bij alle andere gedachten aanwezig. Daarom merken we hem bijna niet op. Dit niveau is de kern van het individu. Vijñānamaya houdt het lijden in stand óf kan de persoon bevrijden door naar het onderwijs van Vedanta te luisteren.

Waarom kan het zelf niet vijñānamaya zijn? Shankara noemt vele redenen, waaronder: ‘het is veranderlijk (vikāra) en inert (jaḍa)’. De Upanishads geven aan dat het zelf vrij van veranderingen is, maar de vijñānamaya ondergaat voortdurend veranderingen: nu is het een lezer, dan een kenner, vervolgens een spreker, een loper, een ziener.

En vijñānamaya is inert; het heeft geen bewustzijn van zichzelf. Het bewustzijn waardoor je deze woorden ziet, waardoor je dingen kent, ruikt, hoort, voelt, is het bewustzijn dat jij bént. De geest heeft geleend bewustzijn en schijnt niet van zichzelf. Zoals de maan met geleend licht schijnt. Als we de zon niet zouden kennen, zouden we ons ook kunnen vergissen. Dan zouden we kunnen denken dat de maan van zichzelf schijnt. Omdat we ātmā, het zelf, niet kennen, maken we de vergissing dat bewustzijn een eigenschap is van de geest. Maar bewustzijn verlicht zelfs de ik-gedachte. Dit zuivere bewustzijn ben jij.

Ānandamaya-kosha

Dan, tot slot de favoriete kosha van iedereen: ānandamaya. Het bestaat uit verschillende gradaties geluk (ānanda). Het wordt ook wel de ‘spirituele kosha’ genoemd, omdat intense gelukservaringen het idee kunnen geven dat je verlicht bent.

Het is zogenaamd het meest innerlijk, het meest dichtbij onszelf, want in een gelukservaring voelen we ons het meest thuis. Toch is het een kosha; een bedekking van onze ware natuur. Als we namelijk denken ‘nu ben ik gelukkig’ of ‘nu ben ik gelukkiger dan gisteren’, dan staat dit de herkenning van ons zelf in de weg, dat de bron is van elke gelukservaring.

Ānandamaya is een vrtti (gedachtevorm), zoals verdriet, angst en woede vrtti’s zijn. Deze specifieke vrtti vindt dus ook plaats in de geest, maar heeft een aparte plek gekregen in dit model, omdat het een belangrijke vergissing is om te doorzien. We zijn als mens steeds op zoek naar nieuwe gelukservaringen, omdat we onze eigen volheid niet herkennen. Daardoor gaan we worstelend door het leven.

Het zelf is compleet

Het zelf (ātmā) wordt in de Upanishads gedefinieerd als onveranderlijk, onbegrensd bewustzijn. Omdat het onbegrensd is, is het altijd vol, compleet. Jouw essentie heeft geen gebrek. Als je een gebrek ervaart in je leven (gemis van een dierbare, werk, gezondheid, etc.) dan zorgt dat voor verdriet. Terwijl volheid en geluk samengaan.

Hoe werkt dan het krijgen van een gelukservaring? Op het moment dat je ergens naar verlangt, is de geest onrustig. Zodra je het object van verlangen verkrijgt, kalmeert de geest en vanwege die kalmte is er een manifestatie van ānanda: een gelukservaring. Een kalme geest kan de altijd aanwezige volheid manifesteren. Een onrustige geest in veel mindere mate. Maar die volheid, die onbegrensdheid is er dus altijd. Het is jouw natuur, die onafhankelijk van de kosha’s bestaat.

Geen enkel geluk is afkomstig van een object of situatie. Wat je ervaart is een manifestatie van je eigen volheid.

Ānandamaya is dan ook niet het zelf (ātmā), want, zegt Shankara: ‘het is afhankelijk van omstandigheden’. Een bonbon kan ervoor zorgen dat je geest kalmeert, maar na de tiende bonbon niet meer, want dan krijg je er buikpijn van of ga je je zorgen maken over je gewicht. Een gelukservaring kent gradaties en is afhankelijk van vele factoren, maar jouw volheid is nergens van afhankelijk en is dus altijd vol. Daarom ben je niet ānandamaya.

Niet de 5 kosha’s, maar wat is het zelf dan wel?

We hebben nu alle vijf kosha’s weerlegd: ze zijn niet het zelf. En nu? De Vivekacudamani zegt (vers 212):

‘Wat overblijft is de onafhankelijke getuige (sāksī), wiens natuur bewustzijn is’


Wat niet weerlegd kan worden is bewustzijn, want om bewustzijn te weerleggen heb je bewustzijn nodig. Dus wat overblijft uit dit hele onderzoek is bewustzijn.

Dit is de eerste fase van zelfkennis in Vedanta, die een heleboel problemen in het leven lichter maakt. Het betekent dat de problemen van het lichaam niet wezenlijk bij mij horen. Een gebrek aan energie hoort niet bij mij. Emotionele complexen, verdriet, pijn en schuld; het hoort niet bij mij. Dit begrip ontneemt je niet de verantwoordelijk om te zorgen voor je lichaam en geest, en om te handelen in harmonie met je omgeving. Maar het wordt allemaal een stuk lichter, want je geluk hangt er niet meer vanaf.

Als je deze kennis hebt geassimileerd, dan vormen de vijf kosha’s geen bedekking meer. Want je ziet: ik ben altijd vrij; de eigenschappen van het lichaam, de geest en zintuigen horen niet intrinsiek bij mij. Zoals de kleuren niet bij het kristal horen.

Bewustzijn is onbegrensd

En wat is dan de tweede fase in zelfkennis? Dat is de onbegrensdheid van bewustzijn begrijpen, en de implicaties die dit heeft. De gehele visie van Vedanta is: jij bent het geheel. Dit begrip loopt via inzicht in wat Īśvara is. Het Vedanta-onderwijs is niet in een paar artikelen te verwoorden, maar ik hoop dat dit artikel je toch wat inzicht heeft gegeven.

Boeken over Advaita Vedanta

Bekijk hier onze boeken

Geplaatst op door — Geef een reactie

De drie guna’s: een model voor innerlijke groei

Een bekend model in Vedanta en in de yogafilosofie is dat van de drie guna’s of principes: sattva, rajas en tamas. Kort gezegd staat sattva voor kennis, rajas voor activiteit en tamas voor passiviteit. Er is al veel geschreven over de drie guna’s. In dit artikel staat de vraag centraal: hoe helpt dit model ons bij onze emotionele groei en daarmee indirect bij het begrijpen van Advaita Vedanta?

In de Bhagavad Gita spreekt Krishna als Īśvara, de oorzaak van de wereld. Hij zegt in vers 7.12: ‘Weet dat de wezens die zijn ontstaan uit sattva, rajas en tamas, enkel uit mij zijn ontstaan.’ Alles in de wereld, alle wezens en dingen, komen voort uit de oorzaak die deze drie eigenschappen heeft: sattva, rajas en tamas.

Sattva, rajas en tamas vinden we overal terug in de wereld. De eigenschappen van de oorzaak dringen namelijk door in het gevolg. Neem bijvoorbeeld koffie: de eigenschappen van de koffiebessen bepalen de eigenschappen van de koffiebonen en dus van de koffie die je na een lang proces uiteindelijk drinkt.

De drie guna’s zijn de eigenschappen van de oorzaak van het universum en dringen door in alles. De guna’s komen dus ook tot uiting in ons gedrag, ons lichaam, onze zintuigen en onze geest.

Iedereen is een combinatie van de 3 guna’s

In de Bhagavad Gita vinden we tientallen verzen over de guna’s, waarin Heer Krishna uitlegt hoe iedereen een combinatie is van sattva, rajas en tamas. En dat we met ons gedrag de toestand van onze geest positief kunnen beïnvloeden, zodat sattva toeneemt en we met een heldere geest de diepzinnigheid van het leven kunnen ontdekken.

Sattva verwijst op individueel niveau naar tevredenheid, kennis en helderheid, naar het gebruiken van je intellect en het volgen van de universele normen en waarden (dharma). Wanneer je verdiept bent in muziek, in het analyseren van een probleem of wanneer je begripvol en medelevend bent, dan overheerst sattva. Iedereen heeft deze kwaliteit, want iedereen kent liefde. Ook al is iemand nog zo verhard door jarenlange maffiapraktijken, als deze man zijn teen stoot tegen een tafelpoot, dan zal hij uit medeleven naar zijn voet grijpen en liefde ervaren.

Rajas is ambitie, energie, verlangen, rusteloosheid en gedrevenheid. Tamas is traagheid, sufheid, onverschilligheid, luiheid.

Je kunt niet zonder tamas. Je hebt tamas nodig om te kunnen slapen. Daarom is het lastig in slaap vallen als je tot laat in de avond iets actiefs hebt gedaan. We hebben ook rajas nodig om in beweging te komen en actief te zijn in het leven. Maar sattva zou geleidelijk in je leven dominant moeten worden, dan ben je emotioneel gegroeid; een emotioneel volwassen persoon.  

Vier type mensen

De Bhagavad Gita onderscheidt vier karakters of type mensen op basis van de drie guna’s. Niet om te veroordelen, maar om een model te creëren voor onze innerlijke groei. De vraag is niet: waar staat mijn partner, buurman of collega in dit model? Maar: waar sta ik? En hoe kan ik sattva dominant maken in mijn leven?

Vier type mensen op basis van guna-dominantie:

1. sattva-rajas-tamas

Deze mensen leven een contemplatief, onderzoekend en vreedzaam leven. Kennis, devotie en/of meditatie staan elke dag centraal. Daarnaast zijn ze voldoende actief en volgen ze bij hun handelingen dharma, de natuurlijke orde. En natuurlijk gaan ze ’s avonds tevreden slapen onder invloed van tamas.

2. rajas-sattva-tamas

Altijd bezig, actief en ambitieus, zo kunnen we dit type beschrijven. Sattva overheerst tamas, waardoor deze mensen verstandige keuzes maken in lijn met dharma. Hun handelingen zijn niet egocentrisch, maar een zegen voor de maatschappij. Snel gekwetst zijn hoort bij dit type mens.

3. rajas-tamas-sattva

Nu neemt tamas de tweede plek in. Rajas overheerst nog steeds, maar deze mensen zijn voornamelijk egoïstisch of hebzuchtig in hun handelen. Teleurstelling is hun niet vreemd.

4. tamas-rajas-sattva

In dit type mens is tamas de dominante guna. De meeste tijd gaat op aan slapen en eten. De geest is slaperig, afgestompt of depressief. Een puber die pas rond het middaguur uit bed komt om een pizza te bestellen en de rest van de dag op de bank gaat hangen, valt onder dit type. Maar ook iedere baby heeft tamas als dominante guna.

Uit De essentie van de Bhagavad Gita van Swami Dayananda:
‘Deze vier type mensen vind je overal in de wereld, niet alleen in India. Iedereen wordt geboren met overheersend tamas; een pasgeboren baby slaapt twintig uur per dag. Naarmate hij groeit, slaapt de baby minder en wordt hij actiever; komt hij meer onder de invloed van rajas. Naargelang hij kennis verzamelt, wordt hij meer en meer door sattva gevormd. Als je in staat bent om meer te zien dan zichtbaar is, om voorbij te gaan aan de zintuigen en de diepzinnigheid van het leven te zien, dan ben je sāttvika; beïnvloed door sattva. Je bent dan contemplatief.’

Waarom zijn er niet meer type mensen mogelijk? Waarom niet tamas-sattva-rajas en sattva-tamas-rajas? Wanneer sattva dominant is, dan kan alleen rajas de tweede plek innemen. Wanneer tamas in iemand dominant is, dan zal de tweede rajas zijn. Sattva en tamas staan namelijk te ver van elkaar af.

Drie guna’s: pad van innerlijke groei

Dit model stippelt voor ons de route naar emotionele volwassenheid uit. Fysiek volwassen worden we vanzelf, maar emotioneel volwassen niet. Door ons hiervoor in te spannen kunnen we van type 4 naar type 1 groeien: tevreden, verstandig, liefdevol en wijs.

Swami Dayananda: ‘Iedereen moet groeien om sāttvika te worden. Hiervoor moet iemand die tāmasa is – voor wie eten en slapen de belangrijkste activiteiten zijn – eerst rājasa, actief, worden. Zelfs al zijn handelingen in eerste instantie egoïstisch, toch moet hij beginnen met iets te doen. Naderhand kan zijn handelen geleidelijk tot werk gericht worden dat gewijd is aan een ander doel dan het bevredigen van zijn eigen behoeften. Als hij zijn intellect hierbij niet misbruikt, zal hij meer en meer sāttvika worden.’

‘Wees altijd gevestigd in sattva-guna’
–  Bhagavad Gita 2.45

Krishna spoort Arjuna in de Bhagavad Gita aan om zijn geest in sattva te vestigen. Wanneer sattva dominant is, dan is er kalmte, onderscheidingsvermogen (viveka) en een onderzoekende, contemplatieve houding. Een geest met deze kwaliteiten is nodig om het onderwijs van Vedanta te kunnen begrijpen en jezelf te ontdekken als vrij van de drie guna’s, als de onveranderlijke basis van de hele wereld.

Hoe kun je jouw geest in sattva vestigen?

Hoe kun je sattva laten toenemen in je leven? De Bhagavad Gita geeft een aantal duidelijke richtlijnen over sattvisch voedsel bijvoorbeeld en het geven van giften. Denk ook aan dharma volgen in plaats van je voorkeur of afkeer, anderen helpen, boeken lezen, Vedanta studeren en yoga en meditatie. Dit zijn allemaal sattva-verhogende bezigheden.

In dit artikel wil ik één middel (sādhana) uitlichten: het beoefenen van sattvische spraak. Dit wordt ook wel vāk-tapas, discipline in spraak, genoemd.  

Sattvische spraak

De spraak is een krachtig instrument en kan veel goed doen, maar ook veel kapotmaken in relaties. Woorden doen wel degelijk pijn. Het is zeer de moeite waard om meer discipline in je spraak te ontwikkelen. Via beheersing van de spraak krijg je meer beheersing over je geest. De beoefening van sattvische spraak is dus zowel waardevol voor jezelf als voor je omgeving.

Sattvische spraak kent volgens de Bhagavad Gita (17.15) vier basiskwaliteiten:

  • veroorzaak met je woorden geen onrust of pijn (anudvegakaram)
  • spreek de waarheid (satyam)
  • spreek aangenaam, vriendelijk (priyam)
  • zeg nuttige dingen (hitam)

In zijn commentaar op de Bhagavad Gita schrijft Śaṅkarācārya dat alleen een uitspraak die alle vier de kwaliteiten bezit, vāktapas genoemd kan worden. De woorden dienen aangenaam (priyam) te zijn, zodat ze de ander onmiddellijk een plezier doen. En nuttig (hitam), zodat ze iemand op de lange termijn gelukkiger maken. En wat je zegt dient ook waar te zijn.

Een onmogelijke opgave?

Het lijkt misschien een onmogelijke opgave, maar zie het als een groeiproces. Zelfs een beetje meer aandacht voor je spraak kan een groot verschil maken, omdat het je alerter maakt en je daardoor betere keuzes kunt maken in het leven.

Misschien wordt het aantal woorden dat je spreekt een stuk minder, maar je woorden zullen meer betekenis krijgen. Je relaties zullen beter zijn, met minder conflict, wat allemaal bijdraagt aan je innerlijke kalmte.  

Natuurlijk is het niet continu mogelijk of zelfs wenselijk om je aan al deze vier basiskwaliteiten te houden. Het gaat erom dat je een bewuste afweging maakt als je spreekt en deze kwaliteiten zijn een leidraad. Soms is het nodig om niet de waarheid te spreken of om iets te zeggen wat even onrust kan veroorzaken, of om over koetjes en kalfjes te praten.

Śaṅkara geeft in zijn commentaar een voorbeeld van een uitspraak die voldoet aan de vier kwaliteiten: ‘Mijn beste, moge je in vrede zijn. Bestudeer dagelijks de Veda en beoefen karmayoga. Dan zul je mokṣa (vrijheid) bereiken.’ Dit is kalmerend, waar, plezierig en nuttig!

Een gebed voor beheerste spraak

Sattvische spraak is dus een goed middel om een alerte geest te ontwikkelen en te behouden. En een geest die alert, geconcentreerd en kalm is, kan de diepzinnige visie van Vedanta begrijpen.

Ik sluit graag af met de eerste twee zinnen uit de śānti-mantra van de Aitareya-upaniṣad, bedoeld voor harmonie tussen geest en spraak.

vāṅme manasi pratiṣṭhitā, mano me vāci pratiṣṭhitam
‘Moge mijn spraak gevestigd zijn in mijn geest. Moge mijn geest gevestigd zijn in mijn spraak’

Moge mijn spraak gevestigd zijn in mijn geest betekent: laat mijn spraak in lijn zijn met wat ik weet. Moge mijn geest gevestigd zijn in mijn spraak wil zeggen: moge mijn geest op mijn tong aanwezig zijn, zodat ik niet mechanisch praat, maar bewust, met mijn aandacht bij wat ik zeg.

Dit gebed kun je ’s ochtends en ’s avonds gebruiken om jezelf te ondersteunen bij het ontwikkelen van discipline in spraak. En vraag je regelmatig op de dag af: waarom wil ik nu iets zeggen? Heb ik iets te vertellen dat vredig, waar, plezierig en nuttig is? Of wil ik de tijd doden met geklets, roddelen om me beter te voelen of mijn gelijk halen in een zinloze discussie? Deze alertheid kan je veel innerlijke groei opleveren.

Geplaatst op door — Geef een reactie

Is de wereld onbelangrijk?

Als je gaat begrijpen dat de werkelijkheid non-duaal is, word je dan niet onverschillig naar de duale wereld? Want waarom zou je je inspannen voor een wereld die zo veranderlijk en vergankelijk is, bijna als een droom? Een oud Indiaas verhaal over een koning en zijn twee leraren laat ons zien dat deze gedachtegang voortkomt uit verwarring. Het begrijpen van nondualiteit maakt je niet onverschillig.

Een koning in het oude India kreeg zowel onderwijs van een dvaitin als van een advaitin. Een dvaitin is een geleerde die zegt dat dualiteit werkelijk is. Een advaitin onderwijst dat de werkelijkheid non-duaal is.

De koning kreeg van de advaitin te horen dat brahman werkelijk (satyam) is en de wereld schijnbaar (mithyā). De advaitin sprak hier steeds over: ‘De hele wereld, inclusief uw lichaam en geest is een gevolg en brahman is de oorzaak. De oorzaak is satyam en het gevolg is mithyā. De wereld is voor haar bestaan afhankelijk van brahman. Zoals de pot van klei geen eigen bestaan heeft. De pot is niets dan klei, de oorzaak van de pot. Op dezelfde manier is de hele wereld brahman, de oorzaak die onafhankelijk bestaat. Niets is bij brahman vandaan…’ Et cetera.

De koning begreep het nog niet, maar hij vond het een aantrekkelijk idee dat hij brahman was, het onbegrensde, de oorzaak van de hele wereld. Dat stond hem wel aan. Wat hij hoorde was in ieder geval goed voor zijn mentale gezondheid, want het gaf zijn ego een boost.

De tweede geleerde, de dvaitin, bleef de koning uitleggen dat hij niet brahman was. Dat hij niet de oorzaak kon zijn, want hij was een product van brahman en onderhevig aan karma. Hij kon zijn tijd daarom het beste besteden aan handelingen die hem zouden zegenen met een lang leven in de hemelse werelden.

De koning luisterde naar beide geleerden, want hij wilde onbevooroordeeld zijn. Maar hij viel meestal in slaap tijdens de lessen van de dvaitin. Dit maakte de dvaitin een beetje jaloers op de advaitin, die meer aandacht leek te krijgen van de koning.

Op pelgrimstocht

Op een dag vertrok de koning voor een grote pelgrimstocht, samen met zijn hofstoet, waaronder ook zijn twee leraren. De tocht ging door een bos dat bekendstond om de aanwezigheid van vele wilde dieren. Terwijl ze door het bos liepen, dook er een olifant op met enorme slagtanden. De advaitin spotte de olifant als eerste en riep: ‘Een olifant, Majesteit, een olifant!’ Hij begon te rennen en de koning, de dvaitin en alle anderen renden met hem mee. Iedereen zocht veiligheid.

Toen het avontuur voorbij was, besloot de koning die dag niet verder te trekken, maar de tenten op te laten zetten voor de nacht. De dvaitin ging naar de koning die aan het rusten was, en zei: ‘Majesteit, zag u hoe de advaita-guru rende?’ ‘Ja’, bevestigde de koning, ‘hij was echt snel! Hij was de eerste die zich in veiligheid wist te brengen.’

‘Dat is precies mijn punt, Majesteit’, zei de dvaitin. ‘Hij zegt dat de wereld mithyā is en toch rende hij weg voor de olifant. Als de wereld mithyā is, dan moet de olifant ook mithyā zijn. Waarom rende hij weg voor een mithyā-olifant? Zijn onderwijs is enkel een onzinnige brei van woorden. Ik zei u al dat er geen mithyā is. Alles is satyam, alles is werkelijk.’

De koning wilde van de advaitin zelf horen waarom hij was gaan rennen voor de olifant. Hij liet hem bij hem komen en zei: ‘U onderwijst mij nu al een hele tijd dat alles mithyā is. Dan is de olifant toch ook mithyā?’

‘Ja Majesteit’, antwoordde de advaitin, ‘De olifant is zeker mithyā. Maar heb ik ooit gezegd dat rennen satyam is? Rennen is ook mithyā! Zag u enige angst in mij? Er was geen angst. Ik deed gewoon wat nodig was om te doen.’

‘Weet dat het werkelijke, dat dit alles doordringt, onverwoestbaar is. Niets kan het onveranderlijke vernietigen.’
Bhagavad Gita 2.17

De advaitin is een praktisch mens

De advaitin was vrij van angst, omdat hij satyam-mithyā heel goed begreep. Hij wist: ‘Mithyā kan mij, satyam, niet aantasten. Zoals de pot klei niet kan aantasten.’ Toch rende hij weg voor de olifant, omdat het simpelweg is wat nodig is om te doen.

Als er een olifant op je afkomt, dan is rennen nodig. Zorgen voor je lichaam is doen wat nodig is. Het lichaam is je gegeven, het is Īśvara’s creatie. Je hebt er goed voor te zorgen.

Het onderwijs van Vedanta maakt je een praktisch mens. Dit zien we ook terug in het verhaal, want waarom spotte de advaitin de olifant als eerste? Advaitins begrijpen de wereld zoals deze is. Zij worden niet gehinderd door subjectiviteit, wat ontstaat door wensen en zorgen. De advaitin in het verhaal was objectief en daarom zag hij de olifant als eerste.

Het belang van satyam-mithyā onderwijs

Maar wat dit verhaal ons vooral laat zien, is dat de visie van nondualiteit niet samengaat met onverschilligheid naar de wereld. Als de visie van Vedanta niet compleet begrepen wordt, dan ligt een cynische houding naar het leven op de loer. Waarom zou ik me inspannen voor de wereld die mithyā is? Een helder begrip van satyam-mithyā maakt het verschil of de visie compleet is of niet.

De wereld is niet een illusie of onwerkelijk, want we nemen haar allemaal waar. De wereld is mithyā. Een definitie van mithyā is: dat wat niet te categoriseren valt als bestaand dan wel niet-bestaand.

Satyam is dat wat in het verleden, het heden en de toekomst bestaat, dat wat onveranderlijk bestaat. Geen enkel object in de wereld voldoet hieraan: alles is veranderlijk. Neem de pot van klei: de pot is niet satyam, want hij bestond niet altijd en hij kan morgen gebroken zijn. Maar de pot is ook niet volledig niet-bestaand, want dan zouden we de pot niet kunnen waarnemen en er niet iets in kunnen stoppen.

Dus er is een werkelijkheidsgraad die tussen satyam en niet-bestaand in zit en de technische term hiervoor is mithyā.

De wereld is Ishvara’s creatie

De hele wereld van ontelbare namen en vormen is niet in te delen onder ‘onveranderlijk bestaand’ (satyam) en ook niet onder niet-bestaand. De wereld is mithyā. Zoals de pot afhankelijk is voor zijn bestaan van klei, zo is de wereld afhankelijk van satyam brahma, de onbegrensde, onveranderlijke oorzaak.

Zouden we dan niet onverschillig naar de wereld moeten zijn, als deze niet absoluut werkelijk is? Nee, de wereld is Īśvara’s creatie, een manifestatie van alle kennis, alle kracht. En als individu maak ik deel van uit van dit geheel. Verwondering, respect, ontzag zijn de woorden die de gepaste houding naar de wereld beschrijven.

Het is niet aan mij om een waardeoordeel te geven over het leven of om te bepalen of iets zin heeft of niet. Ik respecteer alles wat er is, omdat het een manifestatie van Īśvara is. Ik maak onlosmakelijk deel uit van deze wereld en dus draag ik mijn steentje bij. Ik doe wat nodig is – ik ren zo nodig weg voor een olifant – en leef in harmonie met de wereld. Dat is ‘go with the flow’. Dat is emotionele volwassenheid.

Het complete onderwijs van Vedanta is: ‘Alles wat er is, is Īśvara en die Īśvara ben jij. Tat tvam asi – dat ben jij.’ We kunnen Īśvara niet overslaan als we bevrijding, mokṣa, willen. Het begrijpen van Īśvara leidt tot het begrijpen van onze eigen onbegrensde natuur, die allesomvattend is en de wereld insluit. En dat kan alleen door satyam-mithyā goed te begrijpen. Het systematische onderwijs van Vedanta helpt ons hierbij.

De inspiratie voor dit artikel komt van de Bhagavad Gita Home Study Course van Swami Dayananda.