Dit interview is een uittreksel van een uit meer dan tachtig bladzijden bestaand verslag van een reeks gesprekken die in februari 1998 gevoerd werden tussen Swami Dayananda Saraswati en Andrew Cohen. Het interview geeft inzicht in wat het belang is van het traditionele Vedanta-onderwijs. Swami Dayananda legt uit wat advaita is en wat we nodig hebben om verlichting te bereiken.
Wat is Advaita?
Vraag: Zoals u weet is er in het Westen een grote belangstelling voor Advaita en ik krijg de indruk dat er ook veel verwarring is over deze leer, dat het nogal verkeerd begrepen wordt en dat er in sommige gevallen zelfs misbruik van gemaakt wordt. We willen er graag met u over spreken zodat we een gezaghebbende traditionele visie kunnen laten zien. Zou u daarom, om te beginnen, eens willen uitleggen wat de filosofie van Advaita Vedanta is?
Swami Dayananda: Het woord ‘advaita’ is een erg belangrijk woord. Het is een woord dat dvaita, dat ‘twee’ betekent, weerlegt. De ‘a’ is een ontkennend deel, dus de betekenis zou zijn ‘dat wat niet-tweevoudig, of non-duaal is’. En het openbaart dat alles wat er hier is één is, wat bekent dat er niets anders is dan dat ene, noch dat het uit vele delen bestaat. Het is een geheel zonder delen en dat noemen ze ‘brahman’ (het absolute) en dat ben jij – omdat het non-duale niet van jou kan verschillen. Dus moet jij het zijn. En daarom, als je dat niet inziet, dan loop je het feit dat je het geheel bent mis.
Zou u de historische achtergrond willen uitleggen?
De Veda’s (heilige hindoegeschriften) zijn de oudste bundel kennis die de mensheid kent. En de traditie beschouwt niemand als de auteur van de Veda’s, maar zegt dat ze gegeven zijn aan de oude rishi’s (zieners) als kennis die werd geopenbaard. Men stelt dat de Veda’s uiteindelijk zijn terug te leiden tot de Heer als bron van kennis en het is deze bundel kennis die de bron van Advaita is. De Upanishads (de gedeeltes aan het einde van de Veda’s) gaan over de ontdekking van God – en ze gaan er niet alleen over, ze onderrichten er methodisch in. Ik onderwijs nu wat in de Upanishads wordt onderwezen. De Upanishads zelf zijn een leer en ook een onderwijstraditie. En het is een communiceerbare traditie – er is niets mystieks aan.
Maar ik denk niet dat advaita alleen in de Veda’s te vinden is; ik denk dat het overal is – overal waar het idee ‘jij bent het geheel’ is. Dat is advaita, of het nu in het Sanskriet, Latijns of Hebreeuws is. Maar het voordeel van Vedanta is dat het onderwezen kan worden en dat het wordt onderwezen. We hebben een onderwijstraditie gevormd en het is geleidelijk gegroeid. In Amerika, toen plotseling mensen vegetariërs begonnen te worden, waren tofu en alfalfa en nog een paar andere ingrediënten het enige wat ze hadden, omdat er geen traditie van vegetarisch koken was. Dat duurt een tijd. Je kan niet van de een op de andere dag een traditie in het leven roepen!
Wie worden als de belangrijkste vertegenwoordigers gezien van het Advaita onderwijs?
Er zijn een heleboel leraren die deze traditie in stand hebben gehouden van wie we de namen niet weten. Maar beginnend bij de Upanishads kunnen we zeggen: Vyasa, Gaudapada, Sureshvara – deze namen herhalen we elke dag. Maar Shankara neemt een centrale plaats in vanwege zijn geschreven commentaren. Het is het geschreven commentaar dat de traditie van lesgeven en de methode van lesgeven weergeeft en de methode is in deze traditie erg belangrijk: hoe geef je les? Er zijn een heleboel valkuilen in dit proces en een daarvan is de beperking van taal. Maar het onderwijs zal toch duidelijk moeten worden gemaakt door middel van woorden, wat inhoudt dat je een methode nodig hebt – een methode waardoor je zeker weet dat de student het begrijpt, omdat de verlichting plaatsvindt tijdens het lesgeven en niet achteraf. Dat is de traditie. Shankara neemt dus een belangrijke plaats in vanwege zijn commentaren, omdat hij op palmbladeren geschreven commentaren voor ons heeft nagelaten. Maar ik zeg niet dat de andere leraren minder belangrijk zijn geweest.
Waren er vóór Shankara geen geschreven commentaren?
Er waren er wel een paar. Wat ik momenteel elke ochtend onderwijs is in feite een commentaar op een van de Upanishads door de leraar van Shankara’s leraar, Gaudapada. Er zijn er nog een paar meer , waaronder Vyasa’s sūtra’s. Deze sūtra’s zijn analytische werken in de vorm van een serie zeer bondige zinnen, zodat je ze uit het hoofd kan leren. Deze maken vervolgens deel uit van de onderwijstraditie, zodat ze altijd ondersteund worden. Je schrijft de sūtra en dan onderwijs je hem aan een groep mensen en dit bij elkaar is wat wordt overgeleverd. Vervolgens, als je de sūtra reciteert, herinner je je wat we ‘de traditie’ noemen. In feite wordt de volledige Advaita Vedanta in de sūtra’s geanalyseerd.
Het zelf is reeds aanwezig in elke ervaring
Waarom bent u van mening dat de studie van de geschriften het meest directe middel tot zelfrealisatie is, en niet spirituele ervaring?
Zoals ik zei, wat men zelfrealisatie noemt is het ontdekken dat ‘het zelf het geheel is’- dat jij de Heer bent; in feite ben je God, de oorzaak van alles.
Niemand heeft een gebrek aan ervaring van advaita, aan dat wat non-duaal is – er is altijd advaita. Maar elke ervaring is net zo waardevol als iemands vermogen om deze te duiden. Een dokter die jou onderzoekt zal een andere verklaring geven voor je toestand dan iemand zonder medische kennis. Dus je hebt duiding nodig en jouw kennis kan niet beter zijn dan het kennisinstrument dat je voor dat doel gebruikt.
Wij hebben, als het individuele zelf, geen kennisinstrument om direct te begrijpen wat zelfrealisatie is en daarom is Vedanta het kennisinstrument dat daarvoor gebruikt moet worden. Een ander kennisinstrument zal niet werken, omdat voor dit soort kennis zintuiglijke waarneming en gevolgtrekking niet toereikend zijn.
Daarom ben ik van mening dat er in deze wereld niets zo weinigzeggend is als ervaring. Sterker nog, ervaring heeft ons kapotgemaakt.
[Vragensteller:] Ik heb als leraar de ervaring dat simpelweg het aanhoren van het onderwijs voor de meeste mensen niet genoeg is. Gewoonlijk hebben ze een of andere ervaring nodig; die de betekenis van de woorden op een directe, experimentele manier duidelijk maakt. En dan zegt zo iemand: “Oh, mijn hemel, nu begrijp ik het! Ik heb dit al zo veel jaar gehoord, maar nu zie ik de waarheid ervan in.”
Ja, maar zelfs die ervaring is nutteloos zonder juiste interpretatie. Stel dat het gevoel dat je een geïsoleerd individu bent voor een moment wegvalt, of tien minuten lang, of zelfs een uur, en dan plotseling lijkt die schijnbare dualiteit weer terug te komen. Betekent dat dan, dat het ene ware zelf verdrongen of vervangen wordt? Natuurlijk niet! Waarom zou je dan een ervaring nodig hebben voor verlichting? Verlichting is niet afhankelijk van ervaringen; het is afhankelijk van of ik mijn verwarring en onwetendheid kwijtraak – daar hangt het van af en van niets anders.
Men zegt dat advaita eeuwig is, dat het tijdloos is, en tegelijkertijd zeggen ze dat ze het op een bepaalde tijd en onder bepaalde omstandigheden hebben ervaren. Dat is niet traditioneel! Maar dat horen we overal. De traditie zegt: “Wat je op dit moment ziet, is advaita.”
Stel iemand heeft een ervaring en na die ervaring zegt hij: “Ik was een uur lang eeuwig.” Eeuwig betekent tijdloos, vrij van tijd. Een ervaringstoestand kan geen zekerheid geven over wat de waarheid is. Zekerheid over de waarheid is het gevolg van jouw helderheid over wat ‘is’. Wat er anders gebeurt is: “Ik was een uur lang non-duaal brahman en toen kwam ik terug en was het voorbij.” Dan wordt elke gedachte een nachtmerrie, want dan ben ik niet in nirvikalpa-samadhi (totale absorptie in meditatie). Dat betekent dat ik niet om kan gaan met de wereld; ik moet voor altijd stoned zijn! Terwijl verlichting gewoon betekent dat je weet wat werkelijk is. Dat wordt sahaja genoemd, wat ‘natuurlijk’ betekent; het betekent gewoonweg helder inzien. Als mensen per se een bepaalde ervaring willen, dan betekent dat simpelweg dat ze het onderwijs niet begrepen hebben.
Zelfs op dit moment bijvoorbeeld, ervaar jij mij. En jouw ervaring schijnt twee dingen te onthullen: het ene is het subject, het andere het object. Maar laten we aannemen dat beiden een en dezelfde werkelijkheid zijn. Dan heb je geen enkel gebrek aan materiaal. De ervaring van het zien van mij, of van iemand anders; iets zien of horen, of aan iets denken – alles vanbinnen, buiten je, wat dan ook – die ervaring is advaita. En als dat zo is, dan hebben we geen gebrek aan ervaring en hoeven we dus niet te wachten op het plaatsvinden van een of andere ervaring. Welke ervaring je ook hebt, die ervaring onthult advaita, onthult non-dualiteit. Daarom is gebrek aan kennis het probleem en dat probleem moet opgelost worden.
Kennis van wat?
Van deze non-dualiteit! Praat ik over iets wat voor mij volledig onbekend is? Nee. Wat voor iemand anders onbekend is? Helemaal niet. Op dit moment bijvoorbeeld zie je mij en je zegt: “Swami zit hier.” Hoe weet je dat? Je zegt: “Omdat ik u zie, u hoor; daarom bent u er.” Daarom ben ik evident voor jou, omdat jij het vermogen bezit om te horen; daarom is de Swami er. Swami is er, omdat Swami voor jou evident is. De zon, de maan, de ster, de ruimte, de tijd is – deze zijn allemaal evident voor jou.
Hetzelfde geldt voor jouw ervaring van jezelf. Stel dat ik je vraag: “Heb je een fysiek lichaam?” “Ja” zal je zeggen, omdat het kenbaar is voor jou. “Kun je je herinneren dat je daar en daar bent geweest?” “Ja”, omdat dat evident is voor jou. Voor wie zijn al deze dingen evident? Voor jou! Voor jezelf. Dat betekent dat jij zelfevident bent.
Wanneer ben je niet zelfevident? Zeg me eens, wanneer? Omdat je zelfevident bent, hoef je nooit zelfevident te worden. Al mijn ervaringen bestaan, omdat ik zelfevident ben. Daarom wordt het zelf al ervaren, dat is wat ik zeg. Het zelf wordt als de uiteindelijke inhoud van elke ervaring ervaren. Ik zeg in feite dat juist onze ervaring het zelf is.
Daarom, wat in alle ervaringen onveranderlijk aanwezig is, is bewustzijn. En geen enkel object staat hier los van. En bewustzijn is niet afhankelijk van welk object dan ook en het heeft ook niet de eigenschappen van die objecten. Bewustzijn is in alles aanwezig en tegelijkertijd vrij van alles. Daarom zeg ik: dit is advaita, dit is non-duaal, dit is brahman, dit is onbegrensd; het is onbegrensd in tijd en onbegrensd in ruimte. En daarom is het brahman en daarom ben je al alles. Dit is het onderwijs en het betekent dat ik niet hoef te wachten op wat voor ervaring dan ook, omdat elke ervaring brahman is, elke ervaring is het onbegrensde.
Maar dit is een subtiel punt dat misschien niet makkelijk te bevatten is zonder een voorafgaande directe ervaring van het non-duale.
Als diegene het niet ziet, betekent dat dat ik door moet gaan met lesgeven. Of ze zien het wel, maar ondanks dat zeggen ze: “Ik heb toch twijfels over dit of dat.” Maar dat is geen probleem. Die twijfels moeten we dan gewoon wegnemen.
Eerst heb je een inzicht, waarbij je iets komt te weten, en dan, als er twijfels ontstaan, dan nemen we die weg. Ik zeg niet dat het geen kwestie van ervaring is, maar ik zeg dat ervaring altijd jouw eigen natuur is. Bewustzijn is aanwezig in elke ervaring en elke ervaring onthult het feit dat je zelfevident bent. En wat zelfevident is, is per definitie non-duaal. Dus subject en object zijn al dezelfde.
De verlichte golf
Stel dat er een golf is met een menselijke geest. Hij denkt: “Ik ben maar een klein golfje.” Dan groeit hij uit tot een grote golf, waarbij hij menig andere golf in zich opneemt en hij begint op te scheppen: “Kijk eens! Ik ben een grote golf.” Vervolgens raakt hij zijn vorm kwijt en hij wordt weer klein, en nu wil hij op de een of andere manier de kust bereiken. Maar vanaf de kust rollen andere golven naar de oceaan en vanaf de oceaan rollen golven naar de kust en deze arme kleine golf zit klem tussen deze golven en begint te jammeren: “Wat moet ik nu doen?” Er is een tweede golf in de buurt, een golf die erg gelukkig lijkt en de eerste golf vraagt aan hem: “Hoe komt het dat je zo gelukkig bent? Jij bent zo klein – in feite ben je nog kleiner dan ik! Hoe kom je zo gelukkig?” Dan zegt een derde golf: “Hij is een verlichte golf.” Nu wil de eerste golf weten: “Wat is verlichting?” De gelukkige golf zegt: “Zeg, kom op! Je moet weten wie je bent!” “Oké. Wie ben ik dan?” En de verlichte golf zegt: “Je bent de oceaan.” “Wat?! De oceaan? Bedoel je dat ik de oceaan ben, de oorzaak van al het water waarin ik leef en waarin ik weer zal terugkeren? Die oceaan ben ik?” “Ja, jij bent de oceaan.” En hij lacht. “Hoe kan ik de oceaan zijn? Dat is net zoiets als zeggen dat ik God ben. De oceaan is almachtig, allesdoordringend, de oceaan is alles. Hoe kan ik de oceaan zijn?”
Op dit punt kunnen we de stelling van Vedanta over de non-duale werkelijkheid van tafel vegen of we kunnen de vraag stellen: “Hoe zit dat? Hoe kan ik dat zijn?” Het onderwijzen van het non-duale is niet nodig als er over onze identiteit al duidelijkheid bestaat, als we begrijpen dat de werkelijkheid niet een verdeeldheid is, maar in essentie een non-duaal bestaan is. Zonder water is er geen golf. Elke andere golf en ook de hele oceaan is alleen één water.
Deze tekst is met toestemming vertaald uit het tijdschrift What is enlightenment?, herfst/winter 1998
Wil je meer lezen? Misschien heb je iets aan ons leesadvies.
Heb je interesse in het Vedanta-onderwijs? Kijk dan eens op www.advaita.nl