In de natuur voelen we ons vrij, struinend langs de zee of fietsend door het bos. Zou het niet mooi zijn om je net zo vrij te kunnen bewegen in het dagelijks leven, tussen je collega’s, vrienden en familie? Vrij van onrust, pijn en schuld? Het is mogelijk. Door te groeien in begrip en compassie. Stap voor stap laat Swami Dayananda dit zien in het boekje Vrijheid in Relaties.
Advaita Vedanta onthult dat de essentie van al het leven absoluut vrij is – vrij van verandering, van sterfelijkheid, van verdriet en onzekerheid. Om deze vrijheid volledig te kunnen ontdekken, maken dezelfde geschriften ook duidelijk dat je als mens een relatieve vrijheid nodig hebt. Dat wil zeggen dat je relatief vrij bent van onrust, in de vorm van verdriet, conflict, pijn en schuld. Dan kun je namelijk met een kalme geest voor langere tijd naar het subtiele onderwijs van Vedanta luisteren en erop contempleren. Deze relatieve vrijheid noemen we ook wel emotionele volwassenheid.
Emotioneel groeien doen we vooral in relaties. De natuur stoort ons doorgaans niet, maar mensen wekken wel irritatie, woede en verdriet op. We hebben niet alleen relaties met andere mensen, maar ook met dieren, planten, het milieu, spullen en ons lichaam. In onze relaties met andere mensen vindt echter de meeste wrijving plaats en is er de meeste gebondenheid.
Het bindende karakter van relaties
Wat is gebondenheid? Swami Dayananda stelt in Vrijheid in Relaties: ‘Alles waar ik niet opgewekt vanaf kan komen en alles waar ik niet opgewekt mee om kan gaan, is gebondenheid. Als ik me probleemloos van iets kan ontdoen, dan is er geen gebondenheid, omdat ik me kan losmaken. Als ik ergens opgewekt mee om kan gaan, dan is er ook geen sprake van gebondenheid. Als ik mij in een situatie bevind waar ik niet opgewekt mee om kan gaan, en waar ik ook niet vanaf kan komen zonder een steek in mijn hart, zonder pijn, dan is die relatie beslist een bindende relatie.’
Als iets bij je is, maar het stoort je, dan kun je er misschien afstand van doen. Je hebt een erfstuk in de kamer staan dat je lelijk vindt; een oude vaas van je oma. Elke keer als je naar de vaas kijkt, voel je afkeer. Er is geen sprake van gebondenheid als je de vaas vrolijk naar de kringloop kunt brengen. Maar als je dat niet kunt zonder pijn in je hart, dan ben je gebonden aan de vaas!
Zo zijn er ook mensen in ons leven waar we gebonden aan zijn. Sommige relaties zijn vervangbaar, zoals collega’s, vrienden en buren. Als we niet langer met ze door één deur kunnen, dan kunnen we meer afstand nemen, ander werk zoeken of zelfs verhuizen. Als we dat probleemloos kunnen, is er geen sprake van gebondenheid.
Daarnaast heeft iedereen onvermijdelijke, onvervangbare relaties. Je vader blijft altijd je vader. Je moeder blijft altijd je moeder. Als je niet opgewekt met deze mensen om kunt gaan, is er gebondenheid.
Oké, denk je misschien: dan begeef ik me wel naar een grot in India en ben ik vrij van al deze relaties. Helaas, dat levert niet per se vrijheid op. Soms hoef je maar aan iemand te denken en je voelt al irritatie. Als je in de grot aan het mediteren bent, popt ineens je vader op en is de pijn die je wilt vermijden er weer. Je vader en moeder hoeven niet eens meer in leven te zijn en toch kan je gebonden aan ze zijn. Hoe kun je dan wel vrij zijn in al deze relaties?
Begrip maakt het verschil
Wat het verschil maakt is de hoeveelheid begrip die je hebt. Swami Dayananda: ‘Als je jezelf begrijpt, kun je compassie hebben voor anderen. Als jij je eigen lichaam en geest begrijpt, kun je die van anderen begrijpen. Het begint altijd bij jezelf.’
Hoe meer je geleerd hebt over je eigen beperkingen en tekortkomingen, hoe meer begrip je kunt opbrengen voor die van anderen. Denk aan je gebrek aan kennis, kunde, energie, vermogens, en ook aan je subjectieve projecties, aannames en patronen door je opvoeding en achtergrond. Door zonder oordeel naar al deze aspecten van jezelf te kijken, krijg je meer zelfinzicht en krijg je ook meer begrip voor hoe dat bij anderen werkt. Geleidelijk word je milder.
- De ander heeft net als ik een lichaam en geest met beperkingen.
- De ander heeft net als ik fysieke en emotionele pijn ervaren in het leven.
- De ander wil net als ik wensen vervullen en tevreden zijn.
Iedereen wil zijn wensen vervullen
Daarnaast helpt het om een aantal feiten te begrijpen over hoe de mens in elkaar zit. Zo is het een feit dat je een heleboel voorkeuren en aversies hebt, waarvan je wilt dat het leven daaraan tegemoetkomt. Dat begint ’s ochtends al bij het weer, de sterkte van je koffie en de geur van je kleding! En je hebt ook allerlei wensen als het gaat om andere mensen. Je wilt bijvoorbeeld dat je zus beter luistert, dat je partner klimaatbewuster leeft en dat je buurman minder luidruchtig is.
Tegelijkertijd is het een feit dat je niet al je voorkeuren en aversies kunt vervullen. Anderen hebben hun eigen voorkeuren en aversies en willen juist dat jij verandert! We zitten allemaal in hetzelfde schuitje. We hebben talloze wensen en zijn beperkt in onze mogelijkheden, krachten, kunde en kennis om ze te vervullen.
Al zou je partner aan al je wensen willen voldoen, dan nog is het de vraag of dat mogelijk is gezien zijn of haar beperkingen. Bovendien veranderen je voorkeuren en aversies continu. Om toch vrij en gelukkig te zijn in relaties heb je begrip nodig.
Stel je wilt dat je dochter stoerder is. Je houdt niet van haar lieflijke, softe gedrag. Als je naar haar kijkt, kun je door deze wens niet volop van haar genieten. Dat is gebondenheid. Als je beseft dat zij anders in elkaar zit en je probeert haar verlangens en behoeftes te begrijpen, dan ben je een eenvoudig persoon die compassie en begrip heeft. Dan ben je vrij in die relatie. Misschien ontdek je in het proces ook waarom jij een afkeer van soft gedrag hebt, maar dat is niet een vereiste om vrij te zijn in de relatie.
Een onderzoekende houding aannemen
Uit dit voorbeeld blijkt dat een begripvolle houding ontstaat door open en onderzoekend te zijn, in plaats van reagerend. Swami Dayananda noemde dit ook wel de ‘2 step response’. Vaak reageren we impulsief op een situatie die ons niet bevalt. Bijvoorbeeld als iemand iets onplezierigs doet, dan reageren we direct door iets onaardigs te zeggen. Dit helpt de situatie meestal niet de goede kant op.
Je kunt jezelf aanleren om niet meteen te reageren, maar je iets af te vragen. Namelijk: waarom gedraagt deze persoon zich zo? Dit is stap 1. Je hebt geen antwoord nodig op deze vraag. Heel vaak weten we het antwoord niet. Het is genoeg om te weten dat er altijd een reden is voor iemands gedrag. Nu de onderzoekende houding in jezelf geactiveerd is, kun je kalm en begripvol handelen (stap 2). Zo worden zelfs de wat lastigere relaties een leuke uitdaging en ontwikkel je geleidelijk meer compassie.
Vrij zijn terwijl je midden in het leven staat is dus mogelijk, maar vergt (veel) innerlijke groei. Het begint bij jezelf. Als je jezelf begrijpt, dan zul je begrip en compassie hebben voor de beperkingen en worstelingen van anderen. En dan is het misschien niet meer nodig om te verhuizen of ander werk te zoeken. En is het al helemaal niet nodig om naar een grot in India te gaan!
Wil je meer lezen over hoe je vrij kunt zijn in relaties? Lees dan het boekje Vrijheid in Relaties van Swami Dayananda. Verkrijgbaar in paperback en e-book.